Stoklar
KAYNAK
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2648
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1614
MUHASEBE UYGULAMALARI
Yazarlar
Prof.Dr. Dursun ARIKBOĞA (Ünite 1-5)
Prof.Dr. Necdet SAĞLAM (Ünite 6-8)
Editör
Prof.Dr. Nurten ERDOĞAN
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
STOKLAR
Stoklar; iflletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amac›yla edindi¤i,
ilk madde ve malzeme, yar› mamul, mamul, ticari mal gibi bir y›ldan k›sa bir sürede
kullan›lacak veya nakde dönüflebilecek varl›klardan oluflur.
Stoklarda Maliyet
Stoklar, maliyet bedeli ile kaydedilirler. Sat›n al›nan malla ilgili olarak iflletmenin
deposuna gelene kadar yap›lan harcamalar, söz konusu mal›n maliyetine dahil
edilirler. Sat›n al›nan mal›n maliyetine dahil edilmesi gereken unsurlar; sat›n alma
bedeli, tafl›ma giderleri, sigorta giderleridir. Ayr›ca ithal edilen mallarda ödenen
gümrük vergileri ve ithalat teminatlar› için ödenen faiz ve komisyonlar da maliyete
dahil edilir. Bunlara ek olarak Vergi Usul Kanunu’na göre e¤er banka kredisi ile
mal al›nm›flsa mal iflletmenin deposuna girene kadar gerçekleflen faiz giderleri ile
ithal edilen mallarda, mal iflletmenin deposuna girene kadar gerçekleflen kur farklar›
mal›n maliyetine dahil edilmelidir.
Stoklar ve Brüt Sat›fl Kâr› ‹liflkisi
Stok de¤erleme yöntemlerine geçmeden önce stoklar›n de¤eri ile brüt sat›fl kâr›
aras›ndaki iliflkiyi ticari mal stoklar›ndan hareketle k›saca aç›klamaya çal›flal›m.
Dönemsellik ilkesi gere¤i sat›n al›nan ticari mallar›n maliyetinin faydas› tükenen
k›sm› ile faydas› gelece¤e tafl›nan k›sm›n›n ayr›flt›r›lmas› gerekir. Baflka bir deyiflle
bir muhasebe döneminde sat›fla haz›r ticari mallar›n ne kadarl›k bölümünün stok
ve ne kadarl›k bölümünün de sat›lan ticari mallar maliyeti olarak mali tablolara
yans›t›laca¤›n›n belirlenmesi gerekir.
Örne¤in bir iflletmenin dönem bafl› ticari mal stoku T1.500 ve y›l içi net al›fllar›
T12.500 olsun. Bu durumda dönem içinde sat›fla haz›r mallar›n de¤eri T14.000 olacakt›
r. Afla¤›daki flekilde de görüldü¤ü gibi sat›fla haz›r mallar›n tutar›, dönem sonu
stok (DSS) ve sat›lan ticari mallar maliyeti (SMM) toplam›na eflittir. Dolay›s›yla
dönem sonu stok tutar›n›n ne oldu¤u, sat›lan ticari mallar maliyetini ve do¤al olarak
brüt sat›fl kâr›n› do¤rudan etkilemektedir. Dönem sonu stok tutar›, T4.000 de-
¤il de T5.000 olsayd› bu durumda sat›lan ticari mallar maliyeti T9.000 ve brüt sat›
fl kâr› T7.000 olurdu.
30 Muhasebe Uygulamalar›
Ö R N E K
TFRS’ye göre senetli ve
senetsiz alacaklar, iskonto
edilmifl de¤erleriyle
gösterilirler. Kay›tl› de¤eri
ile iskonto edilmifl de¤eri
aras›ndaki fark›n önemsiz
oldu¤u alacaklar, iskonto
edilmeyebilir. Hesaplanan
iskonto tutar›, kapsaml›
gelir tablosu (TFRS’de gelir
tablosu yerine kapsaml›
gelir tablosu
kullan›lmaktad›r.) ile
iliflkilendirilir. Vergi Usul
Kanunu’ndan farkl› olarak
flüpheli alacaklar için
karfl›l›k kayd› iflletmenin
tercihine b›rak›lmam›flt›r.
Ayr›ca vadesi henüz
gelmemifl ve fakat tahsili
flüpheli olan alacaklar için
de karfl›l›k kaydedilmesi
gerekir.
Türkiye Finansal Raporlama
Standartlar›na göre stoklar
maliyet bedeli ile
kaydedilirler. VUK’tan farkl›
olarak özellikli varl›klar
d›fl›nda faiz ve kur
farklar›n›n
aktiflefltirilmesine izin
verilmez. Özellikli varl›klar,
amaçlanan kullan›ma veya
sat›fla haz›r duruma
getirilebilmesi zorunlu
olarak uzun bir süreyi
gerektiren varl›klard›r.
Vadeli al›mlarda, al›m
bedeli içindeki vade
farklar›n›n ayr›flt›r›larak
finansman gideri olarak
kaydedilmesi gerekir.
31/12/20XX
129 SÜPHELI TICARI ALACAKLAR KARSILIGI 3.500
128 SÜPHELI TICARI ALACAKLAR 3.500
PR Isletmesi
fiüpheli alaca¤›n de¤ersiz hâle gelmesi.
Stoklarla ilgili olarak dönem sonunda yap›lmas› gereken ifllemler, stoklar›n miktar›
n›n ve parasal tutar›n›n belirlenmesidir; yani say›m ve de¤erleme yap›lmas›d›r.
STOKLARIN SAYIMI VE DE⁄ERLEMES‹
Stok miktar›, fiili say›m sonucunda belirlenir. Fiili say›m, dönem sonu envanter
(aral›kl› envanter) yöntemini kullanan iflletmeler aç›s›ndan zorunludur. Aksi takdirde
sat›lan mallar›n maliyetini tespit etmek mümkün olmayacakt›r. Sürekli envanter
yöntemini kullanan iflletmeler aç›s›ndan da fiili say›m, varsa kay›tlarda yap›lm›fl
olan hatalar›n belirlenmesi, kay›p ve kaçaklar›n tespiti aç›s›ndan önemlidir.
Stok miktar›n›n belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken iki önemli konu vard›
r. Bunlardan ilki, mülkiyeti iflletmede olan ve fakat iflletmenin ambar›nda olmayan
mallard›r. Yoldaki mallar olarak tan›mlanan bu mallar›n say›m s›ras›nda stok
miktar›na eklenmesi gerekir. Di¤er bir konu ise konsinye mallard›r. Konsinye mal
sat›fl›nda, sat›c› mal› müflterisine teslim eder, ancak mal›n mülkiyeti sat›c›ya aittir.
Müflteri mal› sat›nca sat›c› fatura keser ve sat›fl gerçekleflmifl olur. Dolay›s›yla müflteriye
konsinye olarak verilen ve henüz sat›lmam›fl mallar›n da say›mda stok miktar›
na dahil edilmesi gerekir. Di¤er taraftan iflletmeye konsinye verilmifl mallar›n,
fiilen iflletmede olmas›na karfl›n, stok miktar›na dahil edilmemesi gerekti¤i aç›kt›r.
Yap›lan fiili say›m sonucunda bulunan stok miktar› ile iflletme kay›tlar›nda gözüken
miktarlar aras›nda farkl›l›k olabilir. Bu durumda t›pk› kasa say›m farklar›nda
oldu¤u gibi önce farkl›l›¤›n geçici bir hesaba kaydedilmesi ve daha sonra da nedeni
tespit edilerek gerekli düzeltme kayd›n›n yap›lmas› gerekir.
Stoklar›n de¤erlenmesinde kullan›lan yöntemleri iki gruba ay›rmak mümkündür.
• Gerçek (spesifik) maliyet yöntemi,
• Varsay›l› mal ak›fl› yöntemleri.
Ülkemizde iflletmeler, gerçek maliyet yöntemi (uygun bilgi ak›fl sistemine sahipse)
ya da varsay›l› mal ak›fl› yöntemlerinden birini seçebilirler.
2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 31
fiekil 2.1
MUHASEBE DÖNEM‹
01.01.20XX
Dönem
Bafl› Stok
T1.500
Dönem ‹çi
Net Al›fllar
T12.500
Sat›fla Haz›r Mallar = 14.000
31.12.20XX
Aktif B‹LANÇO
..................
Ticari Mallar 4.000
Kalan T4.000 (DSS)
Faydas› gelecek y›llara
tafl›nan k›s›m
Sat›lan T10.000 (SMM)
Faydas› tükenen
k›s›m
GEL‹R TABLOSU
Sat›fllar 16.000
- Sat›lan Ticari Mallar Mal. (10.000)
Brüt Sat›fl Kâr› 6.000
+
TFRS’ye göre dönem
sonunda stoklar maliyet
bedeli veya net
gerçekleflebilir de¤erden
(NGD) düflük olan› ile
de¤erlenir. NGD, iflin normal
ak›fl› içinde tahminî sat›fl
fiyat›ndan tahminî
tamamlama maliyeti ve
tahminî sat›fl giderlerinin
düflülmesi ile elde edilen
tutard›r. Stok de¤erleme
yöntemi olarak gerçek
maliyet, ortalama maliyet ve
FIFO yöntemleri
kullan›labilir. VUK’ta da
oldu¤u gibi LIFO
kullan›lmas› söz konusu
de¤ildir.
Gerçek (Spesifik) Maliyet Yöntemi
Has maliyet (fiili maliyet) olarak da bilinen bu yöntem, iflletmenin dönem sonu
stok tutar›n›, dolay›s›yla da sat›fllar›n maliyetini en do¤ru gösteren yöntemdir. Ancak
uygulanabilmesi (özellikle çok say›da ve farkl› fiyatlarla al›m yapan iflletmelerde)
her zaman mümkün olmayabilir. Çünkü bu yöntemde, iflletmenin farkl› fiyatlardan
ald›¤› mallardan hangilerinin elinde kald›¤›n› ya da satt›¤› mallar› hangi partilerden
ald›¤›n› izleyebiliyor olmas› gerekir.
‹flletmenin Z mal›na iliflkin dönem içi al›m bilgileri afla¤›daki gibidir:
‹flletme, dönem içinde 190 adet Z mal› sat›fl› yapm›flt›r. Elinde kalan 30 adet Z
mal›n›n 10 adedinin birim maliyeti T15 olan, 20 adedinin ise birim maliyeti T16
olan mallar oldu¤unu tespit etmifltir. Bu durumda, dönem sonu stok tutar› T470
[(10 * 15) + (20 * 16)], sat›fllar›n›n maliyeti ise T2.890 (3.360 - 470) olacakt›r.
Varsay›l› Mal Ak›fl› Yöntemleri
Yukar›da da aç›kland›¤› gibi iflletme gerçek maliyet yöntemini kullanamad›¤› zaman
ticari mal ak›fl›n› en iyi temsil eden afla¤›daki yöntemlerden birini kullanmak
durumundad›r.
• Ortalama maliyet yöntemi,
• F‹FO (First-in, First-Out) ‹lk Giren ‹lk Ç›kar Yöntemi,
• L‹FO (Last-in, First-Out) Son Giren ‹lk Ç›kar Yöntemi.
2004 y›l›nda yap›lan bir düzenleme ile ülkemizde Son Giren ‹lk Ç›kar (L‹FO)
yönteminin uygulanmas›na son verilmifltir. Hâlen ülkemizde bu yöntem kullan›lmamakla
birlikte bilinmesi gerekti¤i düflüncesiyle bu bölümde L‹FO yöntemine
iliflkin aç›klamalara da yer verilmifltir.
‹flletmenin X mal›na iliflkin 20XX Ocak ay› dönem bafl› stok, al›fl ve sat›fl bilgileri
afla¤›daki gibidir:
Aç›klama Miktar (Adet) Birim Maliyet (T) Tutar (T)
Dönem bafl› stok 30 10 300
Al›fl 60 15 900
Al›fl 80 17 1.360
Al›fl 50 16 800
TOPLAM 220 3.360
32 Muhasebe Uygulamalar›
Ö R N E K
Ö R N E K
ALIfiLAR SATIfiLAR
Tarih Aç›klama Miktar Birim
Maliyet (T) Tutar (T) Miktar Birim
Fiyat (T) Tutar (T)
01.01.20XX DBS 400 20 8.000
05.01.20XX Al›fl 1.200 25 30.000
13.01.20XX Sat›fl 800 30 24.000
16.01.20XX Sat›fl 600 30 18.000
20.01.20XX Al›fl 1.000 24 24.000
24.01.20XX Al›fl 750 26 19.500
26.01.20XX Sat›fl 1.800 35 63.000
30.01.20XX Al›fl 500 28 14.000
TOPLAM 3.850 95.500 3.200 105.000
Varsay›l› mal ak›fl yöntemlerinin uygulan›fl›, dönem sonu envanter yöntemi ve
sürekli envanter yöntemine göre farkl›l›k arz etmektedir. Yukar›daki veriler ›fl›¤›nda
s›ras›yla bu yöntemleri aç›klamaya çal›flal›m.
Aral›kl› Envanterde Varsay›l› Maliyet Ak›fl Yöntemleri
Aral›kl› envanter yöntemini kullanan iflletmeler, dönem içinde yapm›fl olduklar› sat›
fllar›n maliyetini sat›fl an›nda bilemedikleri için, dönem sonunda hesaplarlar. Hat›
rlanaca¤› üzere bu yöntemi kullanan iflletmeler, dönem içinde yapm›fl olduklar›
al›m ifllemlerini Ticari Mallar hesab›na kaydederler. Ancak sat›fl yap›ld›¤›nda bu sat›
fl›n maliyetini tespit edemedikleri için ticari mallardaki azalmay› kaydedemezler.
Dolay›s›yla aral›kl› envanter yöntemini kullanan iflletmelerde Ticari Mallar hesab›-
n›n borç kalan›, sat›fla haz›r mallar›n de¤erini (DBS + Net Al›fllar) gösterir. Örne¤imizde
bu tutar T95.500’dir. ‹flletme, bu mallar›n bir bölümünü satm›flt›r. Sat›lan k›sm›
n maliyeti, sat›fl an›nda tespit edilemedi¤i için elde kalan mallar›n de¤erinden
hareketle dönem sonunda hesaplan›r.
Bu hesaplama yap›l›rken s›ras›yla;
• Fiili say›m yap›l›r.
• Stok de¤erleme yöntemi belirlenir.
• Seçilen yönteme göre eldeki stoklar›n de¤eri hesaplan›r.
• Hesaplanan dönem sonu stok de¤erinden hareketle dönem içinde sat›lan
mallar›n toplam maliyeti hesaplan›r.
• Gerekli muhasebe kayd› yap›l›r.
Örne¤imizde kay›tlar›n do¤ru tutuldu¤u ve herhangi bir hata ya da kay›p olmad›¤›
varsay›l›rsa yap›lan say›m sonucunda 650 (3.850-3.200) adet X mal› oldu¤u
tespit edilecektir.
Ortalama Maliyet
‹flletme ortalama maliyet yöntemini tercih ederse bunu iki flekilde uygulayabilir.
• Basit Ortalama Maliyet Yöntemi
• Tart›l› (A¤›rl›kl›) Ortalama Maliyet Yöntemi
Basit Ortalama Maliyet Yöntemi
Bu yöntemde, dönem bafl› stok dahil, dönem içinde farkl› fiyatla yap›lan al›mlar›n
birim maliyetleri toplan›r ve al›m say›s›na bölünerek basit ortalama birim maliyeti
hesaplan›r.
Örne¤imizde X mal›n›n dönem bafl› stok birim maliyeti T20 ve y›l içinde farkl›
fiyatlarla yapm›fl oldu¤u al›mlar›n birim maliyetleri ise s›ras›yla T25, T24, T26
ve T28’dir. Dönem bafl› stokla birlikte dönem içinde farkl› fiyattan 5 kez al›m yap›
lm›flt›r. Bu durumda X mal›n›n basit ortalama birim maliyeti T24,60
[(20+25+24+26+28)/5] olarak hesaplan›r. Yap›lan fiili say›m sonucunda 650 adet X
mal› tespit edildi¤ine göre iflletmenin dönem sonu X mal› stokunun de¤eri T15.990
(650 * 24,60)’dir.
Dönem sonu stok tutar› belirlendikten sonra sat›fla haz›r mallar›n maliyetinden
bu tutar ç›kar›larak dönem içinde yap›lan sat›fllar›n maliyeti bulunur. Örne¤imize
geri dönersek dönem içinde sat›fla haz›r mallar maliyeti T95.500 idi, bu durumda
yap›lan sat›fllar›n maliyeti T79.510 (95.500-15.990) olacakt›r. Bu durumda dönem
sonunda yap›lmas› gereken muhasebe kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r:
2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 33
Basit ortalama yönteminin uygulama kolayl›¤› olmakla birlikte sonuçlar› gerçekçi
olmayabilir. Özellikle her partide farkl› miktarlarda al›m yap›lmas› hâlinde
hesaplanan basit ortalama birim maliyet yan›lt›c› olmaktad›r. Bu sak›ncay› ortadan
kald›rabilmek amac›yla tart›l› ortalama maliyet yöntemi tercih edilmektedir.
Tart›l› (A¤›rl›kl›) Ortalama Maliyet Yöntemi
Bu yöntemde, afla¤›da oldu¤u gibi iflletmenin dönem bafl› stok dahil, dönem içi
tüm al›mlar› s›ralan›r. Miktar ve birim maliyet çarp›larak tutarlar hesaplan›r. Bulunan
toplam tutar, toplam adede bölünerek tart›l› ortalama birim maliyet bulunur.
Örne¤imizde X mal›n›n dönem sonu tart›l› ortalama birim maliyeti T24,80
(95.500/3.850)’dir. Say›m sonucunda tespit edilen miktar ile hesaplanan birim maliyet
çarp›larak dönem sonu stokunun de¤eri hesaplan›r.
650 * 24,80 = T16.120
Sat›lan ticari mallar maliyeti ise T79.380 (95.500-16.120) olacakt›r. Bu durumda
iflletme, dönem sonunda afla¤›daki muhasebe kayd›n› yapar.
F‹FO (First-In, First-Out) ‹lk Giren ‹lk Ç›kar Yöntemi
Bu yöntemde iflletme, ilk ald›¤› mallar› önce satt›¤›n› varsaymaktad›r. Dolay›s›yla
dönem sonunda fiili say›m sonucunda tespit edilen mallar›n en son al›nan mallar
olmas› gerekir.
Tarih Aç›klama Miktar Birim Maliyet (T) Tutar (T)
01.01.20XX DBS 400 20 8.000
05.01.20XX Al›fl 1.200 25 30.000
20.01.20XX Al›fl 1.000 24 24.000
24.01.20XX Al›fl 750 26 19.500
30.01.20XX Al›fl 500 28 14.000
TOPLAM 3.850 95.500
34 Muhasebe Uygulamalar›
31/12/20XX
621 SATILAN TICARI MALLAR MALIYETI 79.510
153 TICARI MALLAR 79.510
Sat›lan mal›n maliyet kayd›
31/12/20XX
621 SATILAN TICARI MALLAR MALIYETI 79.380
153 TICARI MALLAR 79.380
Sat›lan mal›n maliyet kayd›.
Bu yöntemde, öncelikle dönem bafl› stok dahil, dönem içindeki tüm al›mlar tarih
s›ras›na göre s›ralan›r (Yöntemin do¤ru uygulanabilmesi için tarih s›ras› önemlidir.).
Ayn› örne¤i ele alaca¤›m›zdan yukar›daki dönem bafl› stok ve al›fl bilgilerini
içeren tabloyu kullanabiliriz.
‹flletme, ilk ald›¤› mallar› önce satt›¤›n› varsayd›¤›ndan, dönem sonunda fiili say›
m sonucunda buldu¤u 650 adet X mal›n›n 500 adedinin en son yap›lan ve birim
maliyeti T28 olan al›mdan kald›¤›n›, 150 adedinin ise birim maliyeti T26 olan bir
önceki al›mdan oldu¤unu kabul etmek gerekir.
Bu durumda X mal›n›n dönem sonu stok tutar› (500 * 28) + (150 * 26) =
T17.900’dir. Sat›lan mallar maliyeti ise T77.600 (95.500-17.900) olaca¤› için dönem
sonunda afla¤›daki muhasebe kayd› yap›l›r.
L‹FO (Last-In, First-Out) Son Giren ‹lk Ç›kar Yöntemi
Son giren ilk ç›kar yönteminde iflletme, son ald›¤› ürünleri öncelikle satt›¤›n› varsaymaktad›
r. Dolay›s›yla dönem sonunda yap›lan fiili say›m sonucunda bulunan
mallar›n dönem bafl›nda al›nan mallar oldu¤u kabul edilir.
Bu yöntemde de önce yukar›daki örnekte oldu¤u gibi dönem bafl› stok dahil,
dönem içindeki tüm al›mlar tarih s›ras›na göre s›ralanacakt›r. Bu nedenle yukar›-
daki örnekteki tabloyu kullanabiliriz.
En son al›nan mallar›n önce sat›ld›¤› varsay›ld›¤›na göre dönem sonu say›m sonucunda
tespit edilen 650 adet X mal›, ilk al›nan mallardan olmal›d›r. Bu durumda
400 adet mal dönem bafl› stoktan, 250 adedi ise takip eden al›mdan kalm›fl olmal›
d›r. Dolay›s›yla dönem sonu stokunun maliyeti (400 * 20) + (250 * 25) =
T14.250’dir. Dönem içinde sat›lan mallar›n maliyeti ise T81.250 (95.500-14.250)’dir.
Bu durumda iflletmenin dönem sonunda yapaca¤› muhasebe kayd› ise afla¤›daki
gibi olacakt›r.
Yöntemleri karfl›laflt›rarak finansal tablolar üzerindeki etkilerini tart›fl›n›z.
Sürekli Envanterde Varsay›l› Maliyet Ak›fl Yöntemleri
Sürekli envanter yöntemini kullanan iflletmeler, sat›fl an›nda satt›klar› ürünün maliyetini
bildikleri için sat›fl ifllemi ile birlikte buna uygun muhasebe kayd›n› da yaparlar.
Gerekli bilgiler ise her bir ürün için ayr› ayr› tutulan stok kartlar›ndan elde
edilir.
2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 35
31/12/20XX
621 SATILAN TICARI MALLAR MALIYETI 77.600
153 TICARI MALLAR 77.600
Sat›lan mal›n maliyet kayd›.
31/12/20XX
621 SATILAN TICARI MALLAR MALIYETI 81.250
153 TICARI MALLAR 81.250
Sat›lan mal›n maliyet kayd›.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
4
Afla¤›daki örnekte de görüldü¤ü gibi stok kart› üç bölümden oluflmaktad›r. Birinci
bölümde mal giriflleri adet, birim maliyet ve tutar olarak; ikinci bölümde, ç›-
k›fllar›n yani yap›lan sat›fllar›n adedi, seçilen stok de¤erleme yöntemine göre hesaplanm›
fl birim maliyeti ve toplam sat›lan mallar›n maliyeti; son bölümde ise stokta
kalan mallar›n adet, seçilen de¤erleme yöntemine göre hesaplanan birim maliyeti
ve stok tutar› yer almaktad›r. Stok kart›ndan herhangi bir tarihte iflletmenin
elinde bulunan mal miktar›n› ve iflletmeye olan maliyetini görmek mümkündür.
Herhangi bir hata, kay›p ya da noksanl›k yoksa kalan bölümünde görülen tutar ile
Ticari Mallar hesab›n›n borç kalan› ayn› olmak durumundad›r.
Ortalama Maliyet Yöntemi
Sürekli envanter yöntemini kullanan bir iflletme, ortalama maliyet yöntemini tercih
ederse, Tart›l› (A¤›rl›kl›) Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi olmak durumundad›
r. Yöntemin tart›l› hareketli ortalama olarak tan›mlanmas›n›n nedeni, her yeni
al›mdan sonra tart›l› ortalama maliyetin yeniden hesaplan›yor olmas›ndand›r.
Yukar›daki stok kart›nda da görüldü¤ü gibi 01 Ocak itibar›yla iflletmenin elinde
birim maliyeti T20 olan 400 adet X mal› bulunmaktad›r. Daha sonra 05 Ocakta
ayn› üründen birim maliyeti T25 olan 1.200 adet al›m daha yap›lm›flt›r. Bu aflamada
miktarlar ile birim maliyetler çarp›larak tutarlar bulunur ve bulunan toplam tutar,
toplam adede bölünerek tart›l› ortalama birim maliyet hesaplan›r. Örne¤imizde
X mal›n›n bu aflamadaki tart›l› ortalama maliyeti T23,75 (38.000/1.600)’dir. 05
Ocak gününden itibaren yap›lacak herhangi bir X mal› sat›fl›n›n birim maliyeti stok
kart›ndan da görüldü¤ü gibi T23,75 olacakt›r. Bu durumda 13 Ocak günü yap›lan
800 adetlik sat›fl›n maliyeti T19.000 (800 * 23,75)’dir.
Her yeni mal al›m›ndan sonra tart›l› ortalama birim maliyet yeniden hesaplan›r.
Sat›fl gerçekleflti¤inde de bulunan bu birim maliyetler üzerinden yap›lan sat›fl›n
maliyeti hesaplanarak gerekli muhasebe kayd› yap›l›r.
Örne¤i önceki verilere göre devam ettirirseniz iflletmenin 16.01.20XX tarihinde yapaca¤›
sat›fllar›n birim maliyeti kaç lira olur?
F‹FO (First-In, First-Out) ‹lk Giren ‹lk Ç›kar Yöntemi
‹lk Giren ‹lk Ç›kar yönteminde bir sat›fl yap›ld›¤›nda yap›lan sat›fl›n ilk al›nan mallardan
oldu¤u kabul edilir. Yöntemin uygulan›fl›n› afla¤›daki stok kart› üzerinden
aç›klamaya çal›flal›m. Stok kart›nda da görüldü¤ü gibi dönem bafl›nda iflletmenin
elinde birim maliyeti T20 olan 400 adet X mal› bulunmaktad›r. 05 Ocak tarihinde
Tarih
G‹R‹fiLER ÇIKIfiLAR KALAN
Miktar
Birim
Mal. Tutar Miktar
Birim
Mal. Tutar Miktar
Birim
Mal. Tutar
01.01 400 20 8.000
05.01 1.200 25 30.000 400
1.200
1.600
20
25
23,75
8.000
30.000
38.000
13.01 800 23,75 19.000 800 23,75 19.000
36 Muhasebe Uygulamalar›
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
5
birim maliyeti T25 olan 1.200 adet X mal› sat›n al›nm›flt›r. 13 Ocak tarihinde bu
mallardan 800 adedi sat›lm›flt›r. F‹FO yöntemine göre yap›lan sat›fl›n 400 adedi birim
maliyeti T20 olan, geri kalan 400 adedi ise bir sonraki al›m olan birim maliyeti
T25 olan X mal›d›r. Dolay›s›yla stok kart›nda da görüldü¤ü gibi bu sat›fl›n maliyeti
T18.000’dir. Stokta kalan mal 800 adet olup maliyeti T20.000’dir
L‹FO (Last-In, First-Out) Son Giren ‹lk Ç›kar Yöntemi
Son Giren ‹lk Ç›kar (L‹FO) yönteminde iflletmenin sat›fl yaparken öncelikle son ald›¤›
mallar› satt›¤› varsay›lmaktad›r. Yöntemin uygulan›fl›n› afla¤›daki stok kart›
üzerinden takip edebiliriz.
Stok kart›nda görüldü¤ü gibi dönem bafl›nda iflletmenin elinde birim maliyeti
T20 olan 400 adet X mal› bulunmaktad›r. 05 Ocak tarihinde birim maliyeti T25 olan
1.200 adet X mal› sat›n al›nm›flt›r. Stok kart›n›n kalan bölümüne bak›ld›¤›nda bu
al›mla birlikte iflletmenin elinde birim maliyeti T20 olan 400 adet ve T25 olan 1.200
adet X mal› bulunmaktad›r. 13 Ocak tarihinde bu mallardan 800 adedi sat›lm›flt›r.
L‹FO yöntemine göre yap›lan bu sat›fl›n son al›mlardan oldu¤u kabul edilmektedir.
Bu durumda yap›lan 800 adetlik sat›fl›n tamam› son al›nan ve birim maliyeti T25
olan mallard›r. Bu durumda sat›lan mal›n maliyeti T20.000 (800 * 25) olur. Daha
sonra yap›lan sat›fllar›n maliyeti de benzer yaklafl›mla hesaplan›r.
2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 37
Tarih
G‹R‹fiLER ÇIKIfiLAR KALAN
Miktar
Birim
Mal. Tutar Miktar
Birim
Mal. Tutar Miktar
Birim
Mal. Tutar
01.01 400 20 8.000
05.01 1.200 25 30.000 400
1.200
1.600
20
25
8.000
30.000
38.000
13.01 400
400
800
20,00
25,00
8.000
10.000
18.000
800 25 20.000
Tarih
G‹R‹fiLER ÇIKIfiLAR KALAN
Miktar
Birim
Mal. Tutar Miktar
Birim
Mal. Tutar Miktar
Birim
Mal. Tutar
01.01 400 20 8.000
05.01 1.200 25 30.000 400
1.200
1.800
20
25
8.000
30.000
38.000
13.01 800 25 20.000 400
400
800
20
25
8.000
10.000
18.000
STOK DE⁄ER DUfiUKLU⁄Ü
‹flletmenin elinde bulunan stoklar; do¤al afetler (deprem, yang›n ve su basmas› gibi),
k›r›lma, bozulma, paslanma gibi nedenlerle de¤er düflüklü¤üne u¤rayabilir.
Vergi Usul Kanunu’na göre stoklar›n % 10 ve daha fazla de¤er düflüklü¤üne u¤-
ramas› durumunda maliyet bedeli yerine emsal bedeli (ikinci s›radaki usul hariç)
ile de¤erleme yap›labilir. Çal›nan veya kaybolan mallar, bu çerçevede de¤erlendirilmez.
Yöntemin uygulanmas›, iflletmenin tercihine b›rak›lm›flt›r. Stok de¤er düflüklü¤
ü söz konusu oldu¤unda yayg›n uygulama, vergi dairesine baflvurularak
takdir komisyonu talep edilmesidir.
‹flletmenin elinde bulunan ve maliyet bedeli T8.000 olan ticari mallar bozuldu¤u
için takdir komisyonu talep edilmifltir. Takdir komisyonun söz konusu mallar
için belirledi¤i de¤er T2.000’dir. Takdir komisyonun tespitine göre ticari mallar
T6.000 (8.000 - 2.000) de¤er düflüklü¤üne u¤ram›flt›r. De¤eri düflük mallar›n
normal ticari mallarla kar›flt›r›lmamas› aç›s›ndan söz konusu mallar›n Ticari
Mallar hesab›ndan ç›kar›larak Di¤er Stoklar hesab›na devredilmesi gerekir.
Takdir komisyonun yapm›fl oldu¤u tespite göre de¤er kayb› %10’dan büyük oldu¤
u için iflletmenin tercihine ba¤l› olarak karfl›l›k kayd› yap›labilir. Bu durumda
yap›lacak kay›t afla¤›daki gibi olacakt›r.
Stok De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› hesab› aktif düzenleyici bir hesap olup bilançoda
stoklar›n hemen alt›nda eksi olarak gösterilir.
De¤eri düflmüfl olan mallar, daha sonra sat›labilir. Yukar›daki örnekte belirtilen
ticari mallar›n T5.000 bedelle peflin sat›ld›¤›n› varsayal›m. Bu durumda sat›fla iliflkin
muhasebe kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r.
38 Muhasebe Uygulamalar›
De¤er düflüklü¤ü, bir ürünün
de¤erleme günündeki sat›fl
bedelinin maliyetinin alt›na
düflmesi demektir.
TFRS’ye göre net
gerçekleflebilir de¤erin
stokun maliyetinden az
olmas› durumunda karfl›l›k
kayd› yap›labilir. VUK’taki
gibi en az %10 de¤er
kaybetmesi kural› söz
konusu de¤ildir.
Ö R N E K
… /… / 20XX
157 DIGER STOKLAR 8.000
Degeri Düsen Mallar
153 TICARI MALLAR 8.000
Stok de¤er düflüklü¤ü.
… /… / 20XX
654 KARSILIK GIDERLERI 6.000
Stok Deger Düsüklügü
158 STOK DEGER DÜSÜKLÜGÜ KARSILIGI 6.000
Karfl›l›k kayd›.
… /… / 20XX
100 KASA 5.900
Türk Lirası
600 YURT IÇI SATISLAR 5.000
391 HESAPLANAN KDV 900
Mal sat›fl›.
Yap›lan sat›fl›n maliyet kayd› ise afla¤›daki gibidir.
Karfl›l›k kayd› yap›lan de¤eri düflük mallar sat›ld›¤› için karfl›l›¤›n konusu kalmam›
flt›r. Bu nedenle stok de¤er düflüklü¤ü karfl›l›¤›n›n afla¤›daki muhasebe kayd›
nda oldu¤u gibi kapat›lmas› ve ayn› tutarda gelir yaz›lmas› gerekir.
2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 39
… /… / 20XX
620 SATILAN TICARI MALLAR MALIYETI 8.000
157 DIGER STOKLAR 8.000
Degeri Düsen Mallar
Sat›lan mallar maliyeti.
… /… / 20XX
158 STOK DEGER DÜSÜKLÜGÜ KARSILIGI 6.000
644 KONUSU KALMAYAN KARSILIKLAR 6.000
Konusu kalmayan karfl›l›k.
40 Muhasebe Uygulamalar›
Say›m noksanl›¤› ve fazlal›¤›n› tan›mlamak
Kasa mevcudunun kontrolü, kasa mevcudunun
say›lmas› ve bulunan tutar›n kay›tlarla karfl›laflt›-
r›lmas›n› gerektirir. Bu karfl›laflt›rmada e¤er say›
m sonucu > kasan›n borç kalan› ise kasa fazlas›
ve say›m sonucu < kasan›n borç kalan› ise kasa
noksan› vard›r. Bu farklar›n nedeninin araflt›-
r›lmas› ve kasan›n gerçek durumu yans›tacak flekilde
düzeltilmesi gerekir.
Bankalar›n dönem sonu ifllemlerini aç›klamak
Bankalarla ilgili dönem sonunda yap›lacak ifllemler;
banka ile karfl›l›kl› hesap mutabakat› yapmak,
tahakkuk eden ve ifllemifl olan faizlerin kayd›
n› yapmak ve yabanc› para cinsinden mevduat›
de¤erlemektir.
Menkul k›ymetlerin de¤erlemesinde kullan›lan
yöntemleri karfl›laflt›rmak
Menkul k›ymetlerin de¤erlemesinde al›fl de¤eri
ve borsa rayici ölçüleri kullan›lmaktad›r. Hisse
senetleri, al›fl de¤eri ile de¤erlenirken di¤er menkul
k›ymetler borsa rayici ile de¤erlenir. Borsada
ifllem görmeyen tahvil ve bonolar k›st getiri yöntemiyle
de¤erlenirler. Borsa rayici bulunmayan
ve getirisi ihraç edenin kâr zarar›na ba¤l› olarak
de¤iflen, dolay›s›yla de¤erleme gününde getirisi
hesaplanamayan menkul k›ymetler ise al›fl bedeliyle
de¤erlenirler. TFRS, menkul k›ymetleri farkl›
flekilde s›n›flam›fl ve de¤erlemeleri konusunda
da farkl›l›k getirmifltir.
fiüpheli ve de¤ersiz alacaklar› tan›mlamak
Alacaklarla iliflkili dönem sonu ifllemlerinden biri
de normal alacaklar ile bu niteli¤ini yitirmifl
alacaklar›n ayr›lmas›d›r. Vadesinde ödenmeyen,
tahsili gecikmifl alacaklar VUK’da belirtilen koflullar›
tafl›d›klar›nda flüpheli alacak olarak nitelendirilir
ve karfl›l›k kayd› ile gider yaz›l›r. fiüpheli
alaca¤›n tahsil edilebilme olas›l›¤› vard›r. Buna
karfl›l›k de¤ersiz alacaklar tahsil olana¤› hiç
kalmam›fl olan alacaklard›r.
Stok de¤erleme yöntemlerini listelemek ve k›yaslamak
Stoklar, maliyet de¤eri ile de¤erlenmektedir. Ancak
maliyetlerin belirlenmesinde farkl› yaklafl›mlar
söz konusudur. Temel ay›r›m, gerçek maliyet
ve maliyet ak›fl varsay›mlar›d›r. Gerçek maliyet,
en do¤ru maliyeti verir; ancak uygulanmas› zordur.
Maliyet ak›fl varsay›mlar› ise F‹FO, L‹FO ve
ortalama maliyettir. Her yaklafl›m›n varsay›m›
farkl› oldu¤u için hesaplanan dönem sonu stok
de¤eri ve sat›lan mal›n maliyeti farkl› hesaplan›r.
TFRS’ye göre stoklar NGD veya maliyet bedelinden
düflük olanla de¤erlenecektir. Gerek TFRS’de
gerekse VUK’ta L‹FO kullan›m›na izin verilmemektedir.