Donem Sonu islemleri
KAYNAK
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2648
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1614
MUHASEBE UYGULAMALARI
Yazarlar
Prof.Dr. Dursun ARIKBOĞA (Ünite 1-5)
Prof.Dr. Necdet SAĞLAM (Ünite 6-8)
Editör
Prof.Dr. Nurten ERDOĞAN
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
GİRİŞ
‹flletmelerin süreklilik kavram› gere¤i sonsuz kabul edilen yaflamlar›, belirli dönemlere
bölünür ve iflletmeler her döneme iliflkin olarak finansal durumlar›n›n ve
baflar›mlar›n›n ne oldu¤unu görmek isterler. Bu bilgiler ancak finansal durum tablosu
da denen bilanço ve gelir tablosunun düzenlenmesi ile olanakl›d›r. Söz konusu
finansal tablolar›n, iflletmenin gerçek finansal durumunu ve kâr-zarar›n› gösterebilmeleri
için dönem sonunda envanter ifllemleri ad› verilen ifllemlerin yap›lmas›
gereklidir.
ENVANTER‹N TANIMI VE GEREKL‹L‹⁄‹
‹flletmelerin kâr›n›n belirlenebilmesi için iflletmenin varl›klar›n›n, alacak ve borçlar›
n›n tespit edilmesi, de¤erlendirilmesi, gelir ve giderlerinin vergi kanunlar› ve dönemsellik
ilkesi aç›s›ndan incelenmesi gerekir. ‹flletmelerin faaliyet sonuçlar› genellikle
bir takvim y›l› olarak kabul edilen muhasebe dönemlerine göre belirlenir.
‹flletmenin sahip oldu¤u de¤erler, dönem içinde de¤iflime u¤rarlar. Bu de¤iflimlerin
etkilerini görmek için her muhasebe dönemi sonunda iflletmeye ait de¤erlerin
tespit edilmesi ve de¤erlemesinin yap›lmas› gerekir. Muhasebede bu ifllemlere envanter
ifllemleri denmekledir.
Dönemsellik ilkesi gere¤i her faaliyet döneminin sonucu ayr› olarak tespit edilmelidir.
Bunun için her faaliyet dönemi sonunda hesaplar›n kapat›lmas› ve takip
eden dönem bafl›nda yeniden aç›lmas› söz konusudur. Böylelikle hem kay›tlar›n
devaml›l›¤› hem de kontrolü sa¤lanm›fl olur. Faaliyet dönemi sonunda düzenlenen
finansal tablolar›n gerçek durumu yans›tabilmeleri için önce envanter yap›larak
gerçek durumun tespit edilmesi, daha sonra dönem içinde yap›lan kay›tlar›n envanter
sonuçlar›na göre düzeltilmesi gerekir.
‹flletmeler dönem içinde ne kadar düzenli kay›t tutarlarsa tutsunlar, her zaman
envanter sonuçlar› ile kay›tlar aras›nda farklar›n ortaya ç›kabilmesi söz konusudur.
Örne¤in aral›kl› envanter yöntemi ile mal hareketlerini izleyen iflletmede, mal hesab›
n›n borç kalan› mevcut mal› göstermeyecektir. Mal hareketlerini sürekli envanter
yöntemi ile izleyen iflletmede ise fire, kaybolma, çal›nma gibi nedenlerle miktar
farkl›l›klar› veya modas› geçme, fiyat de¤ifliklikleri gibi nedenlerle de¤er kay›plar›
söz konusu olabilece¤inden mal hesab›n›n borç kalan› gerçek mal de¤erini
göstermeyebilir. Yabanc› para kasas›, menkul k›ymetler, yat›r›mlar gibi baz› varl›klar›
n y›lsonu de¤erleri de¤iflmifl olabilir. Baz› alacaklar vadelerinde tahsil edileme-
Dönem Sonu ‹fllemleri
Envanter, bir iflletmeye ait
varl›k alacak ve
yükümlülüklerin belli bir
tarihteki miktar ve
de¤erlerinin tespit ve
takdiridir.
mifl ve normal alacak niteliklerini kaybetmifl olabilir. Gelir ve giderler içinde gelecek
dönemlere ait gelir ve giderler olabilir. Baz› ifllemlerin kayd› unutulurken, baz›
ifllemler yanl›fl kaydedilmifl olabilir.
Yukar›dakiler ve bunlara benzer nedenlerle ortaya ç›kabilecek farkl›l›klar›n finansal
tablolara yans›t›labilmesi ve finansal tablolar›n gerçek durumu gösterebilmesi
için envanter yap›lmas›, yani iflletmenin ekonomik de¤erlerinin gerçek durumunun
belirlenmesi gerekir.
Envanter Ç›karma Zaman› ve Envanter Türleri
Envanterin ne zaman ç›kar›laca¤›, ilgili vergi kanunlar›m›zda belirtilmifltir. Türk Ticaret
Kanunu’na göre iflletmelerin kurulufl tarihinde ifle bafllama envanteri ve daha
sonra da her faaliyet döneminin sonunda dönem sonu envanteri ç›karmalar› gerekmektedir.
Faaliyet döneminin sonunda ç›kar›lan envanter, takip eden faaliyet
döneminin dönem bafl› envanterini oluflturur. Mali y›l›, takvim y›l› olan iflletmeler
için faaliyet döneminin son günü olan 31 Aral›k, dönem sonu envanterinin ç›kar›ld›¤›
ve bilançonun düzenlendi¤i tarihtir. Bu durumun istisnalar› flunlard›r:
• ‹flletmenin faaliyetinin bir y›ldan k›sa sürmesi durumunda bu süre faaliyet
dönemi say›l›r ve bu sürenin sonu itibar›yla envanter ç›kar›l›r ve bilanço düzenlenir.
• Takvim y›l› içinde herhangi bir tarihte ifle bafllayan ve ifli b›rakan iflletmeler,
ifle bafllama ve b›rakma tarihleri itibar›yla envanter ç›kar›rlar ve bilanço düzenlerler.
• ‹flletmeler, y›l içinde kay›p veya çal›nma olaylar›n›n tespiti ve önlenmesi için
gerek gördüklerinde de envanter ç›karabilirler.
Bir iflletmenin baflka bir iflletmeye devri yap›l›rken ç›kar›lan envantere devir envanteri;
faaliyete son verme, tasfiye ve iflas durumlar›nda tasfiye memurlar› taraf›
ndan tasfiyenin bafl›nda ve sonunda ç›kart›lan envantere tasfiye envanteri ve iflas
envanteri ad› verilir.
ENVANTER ‹fiLEMLER‹N‹N KAPSAMI
Belirli bir dönemde elde edilen kâr ya da zarar›n do¤ru olarak tespit edilebilmesi
ve varl›k ve yükümlülüklerin bilançoda gerçe¤e uygun olarak gösterilebilmesi için
dönem sonlar›nda bir dizi ifllem yap›lmas› gerekir.
Envanter, kelime anlam› olarak say›m yapmak anlam›nda kullan›lmakla birlikte,
Vergi Usul Kanunu’nda envanter ç›karmak “Bilanço günündeki mevcutlar›, alacaklar›
ve borçlar› saymak, ölçmek, tartmak ve de¤erlemek suretiyle kesin bir flekilde
ve müfredatl› olarak tespit etmektir.” fleklinde tan›mlanm›flt›r. Görüldü¤ü gibi
tan›ma de¤erleme kavram› da dâhil edilmifltir. Bu nedenle iflletmeler envanter
ç›karma deyimini, hem say›m hem de de¤erleme anlam›nda kullanmaktad›rlar. Ancak
envanter ifllemleri sadece say›m ve de¤erleme ifllemleri ile s›n›rl› de¤ildir.
Envanter ifllemlerinin amac›, iflletmenin yasal defterlerinde görülen sonuçlar ile
gerçek durumun ayn› olup olmad›¤›n› tespit etmek ve gerekli ayarlama ve düzeltme
kay›tlar›n› yapmakt›r. Böylelikle muhasebe kay›tlar› ile envanter sonuçlar›n›n
uyumu sa¤lanm›fl olur.
Envanter ifllemleri kapsam›nda yap›lacak ifllemler afla¤›daki s›raya göre gerçeklefltirilir:
• Genel geçici mizan›n düzenlenmesi.
• Say›m ve de¤erleme yap›larak mevcutlar›n tespit edilmesi.
4 Muhasebe Uygulamalar›
Envanter ifllemleri say›m,
de¤erleme ve dönem sonu
kay›tlar›n›n yap›lmas›n›
kapsayan bir süreçtir.
• Say›m sonuçlar›n›n genel geçici mizan ile karfl›laflt›r›lmas› ve olas› farkl›l›klar›
n belirlenmesi.
• Fark olmas› hâlinde, farklar›n nedenlerine göre gerekli muhasebe kay›tlar›-
n›n yap›lmas›.
• Envanter sonuçlar› ile muhasebe kay›tlar›n›n uyumu sa¤land›ktan sonra kesin
mizan›n düzenlenmesi.
• Finansal tablolar›n düzenlenmesi.
Muhasebe ile olan iliflkisi aç›s›ndan envanter ifllemlerini ikiye ay›rabiliriz:
• Muhasebe d›fl› envanter ifllemleri
• Muhasebe içi envanter ifllemleri
Say›m ve de¤erleme ifllemleri, muhasebe d›fl› envanter ifllemleri; gerekli muhasebe kay›tlar›
n›n yap›lmas› ise muhasebe içi envanter ifllemleri olarak isimlendirilir.
Muhasebe D›fl› Envanter ‹fllemleri
Muhasebe d›fl› envanter ifllemleri kapsam›nda, öncelikle say›m ve de¤erleme ifllemleri
yap›l›r. Say›m ifllemi, varl›klar›n ve borçlar›n miktar olarak tespiti ve kontrolüdür.
Fiziki olarak var olan, gözle görülür, elle tutulur varl›klar (örne¤in kasadaki
nakit mevcudu, menkul k›ymetler, stoklar, demirbafllar vb.) say›larak, ölçülerek
veya tart›larak; di¤er varl›k ve yükümlülüklerin (örne¤in alacaklar, borçlar vb.)
envanter ifllemleri ise mutabakat yoluyla gerçeklefltirilir. Say›m ifllemleri sonucunda
daha sonraki aflamalar›n dayana¤› olan bilgiler oluflturulur. Bu nedenle gerekli
özenin gösterilmesi gerekir.
Mal mevcudunun do¤ru say›lmamas›, finansal durumun ve faaliyet sonucunun yanl›fl belirlenmesine
neden olur.
Say›m ifllemleri üç aflamada gerçeklefltirilir:
• Planlama ve haz›rl›k
• Say›m
• Say›m listelerinin haz›rlanmas›
Say›m›n kolay, hatas›z ve k›sa bir sürede yap›lmas› önemlidir. Bu nedenle, her
iflletme, say›m ifllemlerini yapmadan önce say›m›n hangi sürede ve nas›l yap›laca-
¤›na iliflkin ön haz›rl›klar yapar. Bu haz›rl›k çal›flmalar› s›ras›nda;
• Say›m›n ne zaman yap›laca¤›,
• Hangi ambar ya da ambarlarda say›m yap›laca¤›,
• Nelerin say›laca¤›,
• Say›m ifllemlerinin kim ya da kimler taraf›ndan yap›laca¤› gibi konular belirlenir.
Ayr›ca say›m› yapacak olan kiflilere, say›m›n yap›lmas› ve say›m listelerinin haz›
rlanmas› konusunda gerekli e¤itimler verilir.
Say›m›n mümkün olan en k›sa sürede gerçeklefltirilmesi önemlidir. Say›m›n
sa¤l›kl› bir flekilde yap›labilmesi için bazen üretimin ya da ürün sevkiyat›n›n durdurulmas›
gerekebilir. Bu nedenle uzun zaman alan say›m ifllemleri, flirketler için
ek maliyetlere neden olur. Günümüzde pek çok iflletme (özellikle çok say›da ürün
satan iflletmeler) bu amaçla barkod sistemlerini kullanmakta ve böylelikle say›m ifllemlerini
daha h›zl› ve sa¤l›kl› bir flekilde yapabilmektedirler.
Fiili say›m iflleminin nas›l gerçeklefltirilece¤i, say›ma konu unsurlar›n ne oldu¤una
ba¤l› olarak farkl›l›k arz eder. Burada en önemli konu say›m yapacak olan kifli
1. Ünite - Dönem Sonu ‹fllemleri 5
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
ya da kiflilerin say›lacak unsurlar› tan›yor olmas›d›r. Örne¤in stok say›m›n› yapan kiflinin
iflletmenin ambar sistemini ve stoklanan ürünleri tan›yor olmas› gerekir.
Varl›k ve yükümlülüklerin say›m› ve mutabakat› yap›ld›ktan sonra de¤erleme
ifllemleri yap›l›r. De¤erleme ifllemleri, iflletmenin muhasebe dönemi sonundaki
varl›klar›, yükümlülükleri ve öz kaynaklar›n›n bilançoda hangi de¤erle gösterilece-
¤inin tespit edilmesidir. De¤erleme ifllemleri; her bir varl›k, yükümlülük ya da öz
kaynak kalemi için ayr› ayr› yap›l›r.
Say›m ifllemleri miktar tespiti için de¤erleme ise parasal tutarlar›n tespiti için yap›l›r.
Vergi Usul Kanunu’na göre bilanço esas›na göre defter tutan iflletmelerin, yapm›
fl olduklar› muhasebe d›fl› envanter çal›flmalar›n›n sonuçlar›n› envanter defterine
kaydetmeleri gerekmektedir. Envanterin envanter defteri üzerine ç›kar›lmas›
esas olmakla birlikte, genifl ifl hacmi olan ve mal çeflidi çok olan iflletmeler envanterlerini
listeler halinde düzenleyebilirler.
Envanter listesi düzenlenmesi durumunda, listedeki kalemlerin toplam de¤erleri envanter
defterine kaydedilir. Bu durumda envanter listelerinin de befl y›l süre ile saklanmas› gerekir.
Envanter listelerinin görünümü flirketten flirkete farkl› olabilir. Bu konuda yasal
bir düzenleme bulunmamaktad›r. Ancak, envanter listelerinde bulunmas› gereken
asgari hususlar aç›klanm›flt›r. Afla¤›da örne¤i verilen envanter listesinde oldu¤u gibi
bu listelerde; envanter tarihi, liste sayfa numaras›, listeye kaydedilen varl›¤›n s›-
ra numaras›, liste toplamlar›, envanterin kim taraf›ndan yap›ld›¤›, yetkili imzalar ve
tabi ki say›m sonuçlar›na iliflkin aç›klamalar›n yer almas› gerekir. Buna karfl›l›k
menkul k›ymetlere iliflkin envanter listesinde; ihraç edenlere iliflkin bilgiler, menkul
k›ymetin türü, ihraç tarihi ve seri numaras›, nominal ve al›fl bedelleri gibi bilgiler
yer almal›d›r.
Envanter listeleri, envanter amac›na uygun flekilde, envanteri yap›lan ekonomik varl›kla ilgili
asgari bilgileri kapsamal›d›r.
6 Muhasebe Uygulamalar›
De¤erleme, iflletmenin varl›k
ve borçlar›n›n parasal
tutarlar›n›n kesin olarak
takdir ve tespitidir .
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
Envanter defteri, muhasebe
d›fl› envanter sonuçlar›n›n
dökümlü olarak yer ald›¤›
defterdir. Envanter
defterinde ayr›ca iflletmenin
aç›l›fl ve kapan›fl
bilançolar›na da yer verilir.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
fiekil 1.1
Envanter listesi
örne¤i. ............... Envanteri Tarih:
Liste sayfa no.:
S›ra no Cinsi Kodu Miktar› Tutar› Aç›klama
Düzenleyen kifli: Yetkili kifli:
Say›m ve de¤erleme iflleminden sonra bulunan tutarlar genel geçici mizandaki
tutarlar ile kalem baz›nda karfl›laflt›r›l›r. E¤er karfl›laflt›rma sonucunda fark ortaya
ç›kmam›flsa kalemin de¤eri do¤rudur ve bilançoya geçirilebilir. Fark ç›kmas› durumunda
ise muhasebe içi envanter ifllemleri kapsam›nda gerekli kay›tlar yap›l›r.
Muhasebe d›fl› envanter ile bilanço aras›nda iliflki var m›d›r, aç›klay›n›z.
Muhasebe ‹çi Envanter ‹fllemleri
Dönem sonunda yap›lmas› gereken muhasebe kay›tlar›n›, di¤er bir ifadeyle muhasebe
içi envanter ifllemlerini üç grupta toplamak mümkündür:
• Muhasebe d›fl› envanter sonucunda tespit edilen hatal› ya da eksik kay›tlar›
n düzeltilmesi için yap›lmas› gereken muhasebe kay›tlar›.
• De¤erlenen varl›k ve yükümlülüklerin tespit edilen de¤ere getirilmesi için
yap›lmas› gereken muhasebe kay›tlar›.
• Dönem sonunda iflletmeler taraf›ndan yap›lmas› gereken rutin muhasebe
kay›tlar›.
Muhasebe içi envanter ifllemlerinin bafllang›c› ve bitifli aras›nda hangi ifllemler yap›l›r?
DE⁄ERLEME ‹LE ‹LG‹L‹ DÜZENLEMELER
De¤erleme varl›klar›n ve borçlar›n parasal de¤erlerinin takdiri ifllemi oldu¤una göre
bu ifllemin belli kurallara göre yap›lmas› gerekir. De¤erleme, iflletmenin muhasebe
kâr›n›n ve vergi matrah›n›n tespitinde önemli rol oynad›¤› için iflletme ile ilgili
taraflar› yak›ndan ilgilendirir. Bu nedenle de¤erlemenin objektif esaslara göre
yap›lmas› gerekir. De¤erlemeye iliflkin esaslar Türk Ticaret Kanunu, Vergi Usul Kanunu
ve Muhasebe Standartlar›nda yer almaktad›r.
Türk Ticaret Kanunu’nda De¤erleme
Bilindi¤i gibi 6102 no.lu yeni Türk Ticaret Kanunu, Temmuz 2012’de yürürlü¤e girecektir.
Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 78. maddesine göre de¤erleme yap›l›rken
uyulmas› gereken ilkeler afla¤›daki gibidir:
• Kapan›fl bilançosundaki de¤erler ile takip eden dönemin aç›l›fl de¤erleri ayn›
olmal›d›r.
• De¤erlemelerde iflletmenin süreklili¤i esast›r.
• Varl›klar ve borçlar teker teker de¤erlenir.
• De¤erleme ihtiyatla yap›lmal›d›r.
• Gelirler ve giderler gerçekleflme esas›na göre finansal tablolara kaydedilmelidir.
• De¤erlemede kullan›lan yöntemler, takip edilen dönemlerde de korunur.
Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 79. maddesi de¤erleme ölçülerine iliflkin olup
bu maddede “Duran ve dönen varl›klar, Türkiye Muhasebe Standartlar› uyar›nca
bu standartlarda gösterilen ölçülere göre de¤erlenir. Borçlar ve di¤er kalemler için
de ayn› standartlar uygulan›r.” denmektedir. Dolay›s›yla dönem sonunda de¤erleme
ifllemleri yap›l›rken Türkiye Muhasebe Standartlar›nda tan›mlanan ve bu bölümün
sonunda da k›saca aç›klanan de¤erleme ölçüleri kullan›lacakt›r.
Yeni Türk Ticaret Kanunu, de¤erleme konusunda ayr› hükümler getirmek yerine Türkiye
Muhasebe Standartlar›n› referans göstermektedir
1. Ünite - Dönem Sonu ‹fllemleri 7
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
1
Muhasebe içi envanter,
muhasebe d›fl› envanter
sonuçlar›n›n muhasebe
kay›tlar›na aktar›lmas›d›r.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
2
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P K ‹ T A P
Vergi Usul Kanunu’nda De¤erleme ve De¤erleme Ölçüleri
Hâlen ülkemizde genifl ölçüde vergi yasalar› taraf›ndan yönlendirilen bir muhasebe
uygulamas› mevcuttur. Özellikle de¤erleme ifllemlerinde kullan›lacak ölçüler ve
hangi varl›k ve yükümlülü¤ün, hangi ölçülerle de¤erlenece¤i konusunda Vergi
Usul Kanunu’nda detayl› hükümlere yer verilmifltir.
De¤erleme, do¤rudan vergi matrah›n› (vergiye tabi kazanc›) etkiledi¤i için ülkemizde
de¤erleme ölçülerinin neler oldu¤u ve hangi kalemlerin de¤erlemesinde
kullan›laca¤› Vergi Usul Kanunu’nda aç›klanm›flt›r.
Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu’nun farkl› de¤erleme ölçülerini esas almas› “ticari
kâr” ve “ mali kâr” kavramlar›n› oluflturmufltur.
Vergi Usul Kanunu’nun 261. maddesinde de¤erleme ölçüleri afla¤›daki gibi s›-
ralanm›flt›r:
• Maliyet bedeli
• Borsa rayici
• Tasarruf de¤eri
• Mukayyet de¤er
• ‹tibari de¤er
• Vergi de¤eri
• Rayiç bedel
• Emsal bedeli ve ücreti
Maliyet Bedeli (VUK Madde 262)
Maliyet bedeli; bir varl›¤›n sat›n al›nmas›, üretilmesi ya da kullan›ma haz›r hâle getirilmesi
için yap›lan harcamalar›n toplam›d›r. Tan›mdan ne anlafl›lmas› gerekti¤ini
basit bir örnekle aç›klamaya çal›flal›m. Örne¤in bir iflletmenin T100 bedelle ticari
mal ald›¤›n› ve söz konusu mal› T5’ye kendi deposuna tafl›tt›¤›n› varsayal›m. Bu ifllemi
iflletme, “T100 de¤erinde ticari mal ald›m ve ayr›ca T5 tafl›ma giderine katland›
m.” fleklinde kaydedebilece¤i gibi, T105’ de¤erinde ticari mal ald›m.” fleklinde de
muhasebelefltirebilir. Maliyet bedeli ile de¤erlenen varl›klarda ikinci yöntemin kullan›
lmas›, yani bir varl›k al›m› s›ras›nda yap›lan harcamalar›n ayr›ca gider olarak
de¤il söz konusu varl›¤›n de¤erine eklenerek muhasebelefltirilmesi gerekir.
Bir varl›¤›n de¤erini devaml› flekilde art›ran, kapasitesini geniflleten veya hizmet
ömrünü art›ran harcamalar da maliyet bedeline dâhil edilir.
Bir mal›n maliyet bedeli = Al›fl bedeli + Al›fl giderleridir.
Vergi Usul Kanunu’na göre afla¤›daki varl›klar maliyet bedeli ile de¤erlenirler.
• Stoklar
• Maddi duran varl›klar
• Maddi olmayan duran varl›klar
• Tar›msal ürünler
‹flletme %18 KDV dâhil T59.000 bedelle bir makine sat›n alm›flt›r. Makinenin nakliyesi
için T2.000, nakliye sigortas› için T500 ve montaj› için T1.000 ödemifltir. Makinenin maliyeti
ne kadard›r?
8 Muhasebe Uygulamalar›
Vergi Usul Kanunu’ndaki
de¤erleme ölçülerinin
amac›, vergi matrah›n›n
tespitidir.
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
3
Vergi Usul Kanunu’nda de¤erleme ölçüleri aras›nda say›lmamakla birlikte al›fl
bedeli kavram›na da yer verilmifltir. Örne¤in hisse senetlerinin al›fl bedeli ile de-
¤erlenece¤i belirtilmifltir. Al›fl bedeli, maliyet bedelinden farkl› olarak yaln›zca sat›
n alma bedelini ifade etmektedir.
Borsa Rayici (VUK Madde 263)
Borsa rayici ölçüsünün kullan›labilmesi için de¤erlemeye konu varl›¤›n borsada ifllem
görmesi gerekir. Vergi Usul Kanunu’na göre borsa rayici, son ifllem günündeki
ifllemlerin gün ortalamas›d›r (kapan›fl fiyat› de¤il). Yabanc› paralar›n borsa rayici
ile de¤erlenece¤i belirtilmekle birlikte (VUK Madde 280) ülkemizde yerleflik bir
yabanc› para borsas› olmad›¤› için yabanc› paralar, Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan ilan
edilen kurlar ile de¤erlenir. Ayr›ca hisse senetleri ile fon portföyünün an az % 51’i
Türkiye’de kurulmufl bulunan flirketlerin hisse sentlerinden oluflan yat›r›m fonu kat›
lma belgeleri d›fl›ndaki her türlü menkul k›ymet borsa rayici ile de¤erlenir. Ancak
baz› menkul k›ymetlerin borsa rayici bulunmamaktad›r. Örne¤in borsa rayici olmayan
tahviller al›fl bedeline vadesinde elde edilecek gelirin, edinim tarihinden de-
¤erleme gününe kadar geçen süreye isabet eden k›sm›n›n eklenmesi suretiyle hesaplanan
de¤erle de¤erlenir.
Borsada ifllem gören yabanc› paralar, borsa rayici üzerinden; borsada ifllem göremeyenler
ise Maliye Bakanl›¤›nca tespit ve ilan edilen kurlar üzerinden de¤erlenir.(VUK Madde 280)
Tasarruf De¤eri (VUK Madde 264)
Bir varl›k ya da yükümlü¤ün de¤erleme günündeki gerçek de¤eridir. Vergi Usul
Kanunu’na göre bankalar, bankerler ve sigorta flirketleri; alacaklar›n› ve borçlar›n›
tasarruf de¤eri ile de¤erlemek zorundad›rlar. Bunun d›fl›nda kalan flirketler, yaln›zca
senetli alacak ve borçlar›n› e¤er isterlerse tasarruf de¤eri ile de¤erleyebilirler.
Alacak senetlerini tasarruf de¤eri ile de¤erlemeye karar veren iflletmelerin, varsa
borç senetlerini de tasarruf de¤eri ile de¤erlemeleri zorunludur.
Mukayyet De¤er (VUK Madde 265)
Kay›tl› de¤er olarak da bilinen mukayyet de¤er, bir iktisadi k›ymetin muhasebe kay›
tlar›nda gösterilen de¤eridir. Afla¤›daki iktisadi k›ymetler, mukayyet de¤er ile de-
¤erlenirler:
• Senetsiz alacaklar ve borçlar
• Kurulufl ve örgütlenme giderleri
• fierefiye
• Aktif geçici hesaplar
• Pasif geçici hesaplar
‹tibari De¤er (VUK Madde 266)
Nominal de¤er olarak da bilinen itibari de¤er, her nevi senetlerle hisse senedi ve
tahvillerin üzerinde yaz›l› olan de¤erdir. Ulusal para ve ç›kar›lm›fl tahviller, itibari
de¤erle de¤erlenir.
Rayiç Bedel (VUK Mükerrer Madde 266)
Bir iktisadi k›ymetin de¤erleme günündeki normal al›m sat›m de¤eri olup Vergi
Usul Kanunu’nda hangi iktisadi k›ymetlerin rayiç bedel ile de¤erlenece¤ine iliflkin
herhangi bir aç›klama yap›lmam›flt›r.
1. Ünite - Dönem Sonu ‹fllemleri 9
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
Emsal Bedeli ve Emsal Ücreti (VUK Madde 267)
Emsal bedeli, gerçek de¤eri bilinmeyen veya do¤ru olarak tespit edilemeyen bir
varl›¤›n benzerlerine göre belirlenmifl de¤eridir. K›saca varl›¤›n sat›lmas› hâlinde
piyasadaki fiyat› olarak tan›mlamak mümkündür. Vergi Usul Kanunu’na göre emsal
bedelinin belirlenmesi afla¤›daki s›ra ve esaslar do¤rultusunda yap›lmal›d›r.
Birinci s›ra, ortalama fiyat esas›d›r. Ayn› cins ve türdeki mallardan önceki aylarda
sat›fl yap›lm›flsa emsal bedeli bu sat›fllardan hareketle hesaplanan ortalama sat›
fl fiyat›d›r. Bu esas›n uygulanmas› için ayl›k sat›fl miktar›n›n, emsal bedeli hesaplanacak
her bir mal›n miktar›na nazaran %25’ten az olmamas› gerekir.
‹kinci s›ra, maliyet bedeli esas›d›r. Bu yöntemin uygulanabilmesi için emsal bedeli
belirlenecek mal›n maliyetinin tespit edilebilmesi gerekir. Bu durumda maliyet
bedeline toptan sat›fllar için %5, perakende sat›fllar için %10 eklemek suretiyle
emsal bedeli hesaplan›r.
Üçüncü s›ra, takdir esas›d›r. Yukar›daki yöntemlerin kullan›lamamas› durumunda,
iflletmenin baflvurusu üzerine takdir komisyonu taraf›ndan belirlenen de¤erdir.
Emsal bedelinin iflletme taraf›ndan belirlenmesi durumunda hesaplamaya esas
belge ve kay›tlar›n saklanmas› gerekir.
Ücretle yap›lan üretimde, ücretin gerçek miktar›n›n bilinememesi veya do¤ru
olarak tespit edilememesi durumunda emsal ücret de ayn› esaslar do¤rultusunda
belirlenir.
Vergi De¤eri (VUK Madde 268)
Vergi de¤eri, Kanun’da bina ve arazinin rayiç bedeli olarak tan›mlanm›flt›r. Ancak
yukar›da da belirtildi¤i gibi gayrimenkuller, maliyet bedeli ile de¤erlenirler. Maliyet
bedeli ile de¤erleme olana¤›n›n olmad›¤› durumlarda vergi de¤eri kullan›labilir
(VUK Madde 289).
Türkiye Muhasebe Standartlar›nda De¤erleme
Daha önce de aç›kland›¤› gibi Türk Ticaret Kanunu de¤ifltirilmifl olup 6102 say›l›
yeni kanun Temmuz 2012’de yürürlü¤e girecektir. Yeni Türk Ticaret Kanunu’na
göre iflletmeler, 01 Ocak 2013 tarihinden itibaren (bir de¤ifliklik yap›lmad›¤› takdirde)
Türkiye Muhasebe Standartlar› ile uyumlu raporlama yapmak zorundad›rlar.
Küreselleflme ve artan sermaye hareketlerinin bir sonucu olarak son yirmi y›l
içinde muhasebede standardizasyon çabalar› ivme kazanm›flt›r. ‹flletmelerin mali
yap›s›, faaliyet sonuçlar› ve nakit ak›fllar›n›n gerçe¤e uygun bir flekilde sunulmas›-
n› ve karfl›laflt›r›labilir olmas›n› sa¤lamak amac›yla ortak uygulamalara, yani muhasebe
standartlar›na gerek vard›r. Bu amaçla 1973 y›l›nda, Londra’da Uluslararas›
Muhasebe Standartlar› Komitesi kuruldu. Komite, kurulufl amac›na uygun olarak
Uluslararas› Muhasebe Standartlar›n› (UMS) oluflturarak yay›mlamaya bafllad›. 1998
y›l› itibar›yla ana standartlar tamamland›. 2000 y›l›na gelindi¤inde Uluslararas› Muhasebe
Standartlar› Komitesi, Uluslararas› Muhasebe Standartlar› Kurulu ad›n› ald›.
Bu tarihten sonra yay›mlanan standartlar da Uluslararas› Finansal Raporlama Standartlar›
(UFRS) olarak yay›mland›. Bu nedenle hâlen hem UMS ve hem de UFRS’ler
yürürlükte olup hepsine birden UFRS denmektedir.
Ülkemizde ise 1999 y›l›nda Sermaye Piyasas› Kanunu’na eklenen bir madde ile
muhasebe standartlar›n› oluflturmak üzere Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu
(TMSK) kuruldu. 2002 y›l›nda oluflumunu tamamlayan kurul, önemli bir karar vererek
ülkemize özgü muhasebe standartlar› oluflturmak yerine uluslararas› muhasebe
standartlar›n› aynen al›p Türkiye muhasebe standartlar› olarak benimsemeyi
10 Muhasebe Uygulamalar›
kabul etti. Kurul, bugüne kadar 29 adet Türkiye Muhasebe Standard› (TMS) ve 12
adet Türkiye Finansal Raporlama Standard› (TFRS) yay›mlad›. Standartlar›n tümü,
TFRS olarak adland›r›lmaktad›r. 26.09.2011 tarih, 660 say›l› Kanun Hükmünde Kararname
ile Türkiye Muhasebe Standartlar› Kurulu kald›r›larak yerine Kamu Gözetimi,
Muhasebe ve Denetim Standartlar› Kurumu oluflturulmufltur.
TFRS ‘lerin amac› nedir?
Türkiye Finansal Raporlama Standartlar›nda geçen de¤erleme ölçüleri afla¤›daki
gibidir:
Maliyet Bedeli
Bir varl›¤›n elde edilmesinde veya inflas›nda ödenen nakit veya nakit benzerlerini
veya verilen di¤er bedellerin gerçe¤e uygun de¤erini veya belli durumlarda ilk
muhasebelefltirilme s›ras›nda ilgili varl›¤a atfedilen bedeli ifade eder.
Gerçe¤e Uygun De¤er
Karfl›l›kl› pazarl›k ortam›nda, bilgili ve istekli gruplar aras›nda bir varl›¤›n el de¤ifltirmesi
ya da borcun ödenmesi durumunda ortaya ç›kmas› gereken tutard›r.
Net Gerçekleflebilir De¤er
‹flin normal ak›fl› içinde tahminî sat›fl fiyat›ndan, tahminî tamamlanma maliyeti ve
sat›fl› gerçeklefltirmek için gerekli tahminî sat›fl giderleri toplam›n›n, düflülmesiyle
elde edilen tutar› ifade eder.
Kullan›m De¤eri
Bir varl›k ya da nakit yaratan birimden elde edilmesi beklenen gelecekteki nakit
ak›fllar›n›n bugünkü de¤eridir.
Geri Kazan›labilir Tutar
Bir varl›¤›n gerçe¤e uygun de¤erinden sat›fl giderleri ç›kar›larak bulunan de¤eri ile
kullan›m de¤erinden büyük olan›d›r.
‹flletmeye Özgü De¤er
Bir iflletmenin bir varl›¤›n devaml› kullan›m›ndan ve yararl› ömrünün sonunda elden
ç›kar›ld›¤›nda elde edilmesi beklenen veya bir yükümlülü¤ün karfl›lanmas›nda
oluflmas› beklenen nakit ak›fllar›n›n bugünkü de¤erini ifade eder.
T‹CAR‹ KÂR VE MAL‹ KÂR
‹flletmenin belirli bir dönemde elde etti¤i gelirler ile bu gelirleri elde edebilmek
için katland›¤› giderler aras›ndaki farka kâr (giderler daha fazla ise zarar) denir. fiirketler,
ticari faaliyetleri s›ras›nda ayn› dönem içinde gerçekleflen tüm gelir ve giderlerini
herhangi bir s›n›r olmaks›z›n muhasebelefltirir ve dolay›s›yla kâr tutar›n›n
belirlenmesinde dikkate al›rlar. Söz konusu kâra, ticari kâr denir. Ancak pek çok
ülkede oldu¤u gibi bizim ülkemizde de vergi, ticari kâr üzerinden hesaplanmaz.
Üzerinden vergi hesaplanan (vergi matrah›na) kâra, mali kâr denir. Ticari kâr ile
mali kâr rakamlar›n›n farkl› olmas›n›n üç önemli nedeni vard›r;
• De¤erleme ölçülerinin farkl› olmas›,
• Elde edilen baz› gelirlerin vergi yasalar› taraf›ndan vergiden istisna tutulmas›,
1. Ünite - Dönem Sonu ‹fllemleri 11
S O R U
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZN NAMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
4
• Gerçekleflen baz› giderlerin vergi yasalar›nca gider kabul edilmemesi (kanunen
kabul edilmeyen giderler).
Yukar›da da aç›kland›¤› gibi Vergi Usul Kanunu’nda tan›mlanan de¤erleme ölçüleri
ile Türkiye Muhasebe Standartlar›nda tan›mlanan de¤erleme ölçüleri farkl›-
l›k arz etmektedir. Ayr›ca hangi varl›k ve yükümlülü¤ün, hangi de¤erleme ölçüsüyle
de¤erlenece¤i hususunda da önemli farkl›l›klar vard›r. Do¤al olarak vergi
idaresi, dönem sonunda vergi matrah› belirlenirken de¤erleme ifllemlerinin vergi
yasalar›na uygun olarak yap›lmas›n› istemektedir.
Ülkemiz vergi yasalar›na göre baz› kazançlar çeflitli nedenlerle (teflvik vb.) vergi
d›fl› b›rak›lm›fllard›r. Ticari kâr hesaplan›rken dikkate al›nan vergiden istisna bu
kazançlar, vergi matrah›na (mali kâra) dâhil edilmezler.
Vergi mevzuat›m›za göre baz› giderler de (örne¤in vergi cezalar›) vergiye tabi
kazanc›n hesaplanmas›nda dikkate al›nmaz. Bu giderlere kanunen kabul edilmeyen
giderler denir.
Ticari kârdan mali kâra ulaflabilmek için kanunen kabul edilmeyen giderler eklenir,
vergiden istisna kazançlar düflülür.
12 Muhasebe Uygulamalar›
1. Ünite - Dönem Sonu ‹fllemleri 13
Dönem sonu ifllemlerini tan›mlamak
Finansal tablolar, iflletme ile ilgili karar vermek
durumunda olan kifli ve kurumlara iflletmenin finansal
yap›s› ve belirli bir dönemin faaliyet sonuçlar›
hakk›nda bilgi sa¤layan tablolard›r. Finansal
tablolar›n gerçe¤i yans›tabilmeleri için de
öncelikle iflletmenin gerçek durumunun saptanmas›
(muhasebe d›fl› envanter yap›lmas›) ve saptanan
durum ile kay›tlar›n karfl›laflt›r›lmas›, bunun
sonucunda da gerekli ayarlama ve düzeltme
kay›tlar›n›n yap›lmas› (muhasebe d›fl› envanter)
gerekir. Tüm bunlardan sonra iflletme kapan›fl
kay›tlar›n› yaparak finansal tablolar›n› düzenleyebilir.
Bu ba¤lamda dönem sonu ifllemleri; say›
m, de¤erleme ve dönem sonu kay›tlar›n›n yap›
larak finansal tablolar›n düzenlenmesini kapsayan
bir süreçtir.
Say›m ve de¤erlemeyi iliflkilendirmek
Say›m ve de¤erleme muhasebe d›fl› envanter ifllemleri
kapsam›nda yap›lan iki önemli çal›flmad›
r. Say›m yapman›n amac›, fiili durumun tespitidir.
Bu çal›flmayla iflletmenin tüm varl›klar› ve
borçlar› miktar olarak tespit edilir. De¤erleme
yap›lmadan bu tespitin muhasebeye konu olmas›
söz konusu de¤ildir. Bu nedenle söz konusu
varl›k ve borçlar›n de¤erleme günü itibar›yla parasal
tutarlar›n›n takdir ve tespitinin yap›lmas›
gerekir. Ancak bu flekilde mevcut durumun ne
oldu¤unu görmek olanakl› hâle gelir.
Vergi Usul Kanunu’nda geçen de¤erleme ölçülerini
tan›mlamak
Vergi Usul Kanunu de¤erlemeyi, vergi matrah›-
n›n belirlenmesi ile ilgili olarak iktisadi k›ymetlerin
de¤erlerinin takdir ve tespiti olarak görmektedir.
De¤erlemede kullan›lan ölçüler dönem sonu
faaliyet sonucunu do¤rudan etkileyebilmektedir.
Bu nedenle yasada her bir iktisadi varl›¤›n
hangi de¤erleme ölçüsü ile de¤erlenece¤i ayr›nt›
l› olarak belirtilmifl ve flu de¤erleme ölçülerine
yer verilmifltir.
• Maliyet bedeli
• Borsa rayici
• Tasarruf de¤eri
• Mukayyet de¤er
• ‹tibari de¤er
• Vergi de¤eri
• Rayiç bedel
• Emsal bedeli ve ücreti
Türkiye Muhasebe Standartlar›nda kullan›lan
de¤erleme ölçülerini tan›mlamak
Uluslararas› Muhasebe Standartlar› ile uyumlu
olarak oluflturulan Türkiye Muhasebe Standartlar›
mevcut muhasebe uygulamalar›na yeni de¤er
kavramlar› getirmektedir. Bu de¤erleme kavramlar›
flunlard›r:
• Maliyet bedeli
• Gerçe¤e uygun de¤er
• Net gerçekleflebilir de¤er
• Kullan›m de¤eri
• Geri kazan›labilir de¤er
• ‹flletmeye özgü de¤er
Türkiye Muhasebe Standartlar› ve Vergi Usul Kanunu’ndaki
de¤erleme ölçülerini k›yaslamak
Türkiye Muhasebe Standartlar› çerçevesinde yer
alan de¤erleme ilkeleri, ticari bilançonun oluflumu
ile ilgilidir. Buna karfl›l›k Vergi Usul Kanunu’ndaki
de¤erleme ölçüleri, vergi matrah›n›n
hesaplanmas› ile ilgilidir.