Menkul Kiymetler
KAYNAK
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2648
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1614
MUHASEBE UYGULAMALARI
Yazarlar
Prof.Dr. Dursun ARIKBOĞA (Ünite 1-5)
Prof.Dr. Necdet SAĞLAM (Ünite 6-8)
Editör
Prof.Dr. Nurten ERDOĞAN
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
MENKUL KIYMETLER
Menkul k›ymetler, bir iflletmeye ortak veya bir iflletmeden alacakl› olundu¤unu
gösteren ve belirli bir tutar› temsil eden de¤erli k⤛tlard›r. ‹flletmelerin ç›karm›fl
olduklar› hisse senetleri ile gerek devletin ve gerekse de özel kesim flirketlerinin
ç›karm›fl oldu¤u borçlanma k⤛tlar›ndan oluflur. Yayg›n olarak kullan›lan ve en
çok bilinen iki önemli menkul k›ymet türü, hisse senedi ve tahvildir. Di¤er menkul
k›ymetler (finansman bonolar›, gelir ortakl›¤› senetleri, varl›¤a dayal› menkul
k›ymetler, kâr zarar ortakl›¤› belgeleri, yat›r›m fonu kat›lma belgeleri), bu ikisinden
türetilmifllerdir.
Muhasebe dönemi sonunda iflletmenin elinde bulunan menkul k›ymetler say›-
larak miktar kontrolleri yap›l›r. Say›m sonucunda noksanl›k ya da fazlal›k ç›kmas›
durumunda, t›pk› kasa say›m›nda oldu¤u gibi, önce geçici hesaplara al›n›r ve
daha sonra nedeni araflt›r›larak bulunan nedene göre gerekli düzeltme kay›tlar›
yap›l›r.
Menkul K›ymetlerin De¤erlemesi
Vergi Usul Kanunu’nda menkul k›ymetlerin de¤erlenmesine iliflkin hükümleri, afla-
¤›da oldu¤u gibi dört grupta özetlemek mümkündür:
• Hisse senetleri ve fon portföylerinin en az %51’i Türkiye’de kurulmufl flirketlerin
hisse senetlerinden oluflan yat›r›m fonu kat›lma belgeleri al›fl bedeliyle
de¤erlenirler.
• Borsada ifllem gören tahvil ve bonolar borsa rayici ile de¤erlenirler.
• Borsada ifllem görmeyen tahvil ve bonolar ile fon portföyünün %51’inden
az› Türkiye’de kurulmufl flirketlerin hisse senetlerinden oluflan yat›r›m fonu
kat›lma paylar› k›st getiri yöntemiyle de¤erlenirler.
• Borsa rayici bulunmayan ve getirisi ihraç edenin kâr zarar›na ba¤l› olarak
de¤iflen, dolay›s›yla de¤erleme gününde getirisi hesaplanamayan menkul
k›ymetler al›fl bedeliyle de¤erlenirler.
flletmenin önceden T15’den ald›¤› 10.000 adet Arçelik hisse senedinin de¤erleme
günündeki borsa rayicinin T18 oldu¤u tespit edilmifltir.
Yukar›da da aç›kland›¤› gibi Vergi Usul Kanunu’na göre hisse senetleri al›fl bedeli
ile de¤erlenirler. Bu nedenle örne¤imizdeki hisse senedinin dönem sonunda
de¤erinin artm›fl olmas›na ra¤men herhangi bir muhasebe kayd›n›n yap›lmas› gerekmemektedir.
Bununla birlikte Tek Düzen Muhasebe Sisteminde hisse senetlerinin
de¤erinde meydana gelen kal›c› azalmalar için karfl›l›k kayd› yap›lmas› gerekti¤
i belirtilmifl ve de¤er düflüklü¤ünün 119 kodlu Menkul K›ymet De¤er Düflüklü-
¤ü Karfl›l›¤› hesab›nda izlenece¤i aç›klanm›flt›r.
Yukar›daki örnekte Arçelik hisse senedinin y›l sonundaki de¤eri T10’ye düflmüfl
olsayd› bu durumda afla¤›daki kayd›n yap›lmas› gerekecekti.
31/12/20XX
654 KARSILIK GIDERLERI 50.000
Hisse Senedi Deger Düsüklügü
119 MENKUL KIYMETLER DEGER
DÜSÜKLÜGÜ KARSILIGI 50.000
Menkul K›ymetler De¤er Düflüklü¤ü Karfl›l›¤› hesab›, aktif düzenleyici bir hesapt›
r. Aktifte, menkul k›ymetler grubunda eksi olarak gösterilir.
Vergi Usul Kanunu’na göre borsada ifllem gören borçlanma k⤛tlar›n›n dönem
sonlar›nda borsa rayici ile de¤erlenmesi gerekir. Hâlen ‹MKB’de devlet tahvilleri,
hazine bonolar› ve az say›da özel kesim tahvili ifllem görmektedir.
‹flletme, nominal de¤eri T300.000 olan hazine bonosunu T280.000’den sat›n alm›
flt›r. Y›l sonunda söz konusu hazine bonosunun ‹MKB’de T287.000’den ifllem
gördü¤ü tespit edilmifltir.
31/12/20XX
112 KAMU KESIMI TAHVIL, SENET VE BONOLARI 7.000
Hazine Bonosu
642 FAIZ GELIRLERI 7.000
Vergi Usul Kanunu’na göre borsada ifllem görmeyen borçlanma k⤛tlar›, k›st
getiri yöntemiyle de¤erlenirler.
‹flletme, 01 Kas›m 2011 tarihinde nominal de¤eri T200.000, faiz oran› %12 olan
2 y›l vadeli Akbank tahvilini T190.000’den sat›n alm›flt›r. Söz konusu tahvil, borsada
ifllem görmemektedir.
Söz konusu tahviller, borsada ifllem görmedikleri için k›st getiri yöntemi ile de-
¤erlendirilecektir. Örne¤imizdeki tahvilin y›ll›k faiz getirisi T24.000’dir. Bu tutar›n
2 ayl›k k›sm› (T4.000), 2011 y›l›na ait oldu¤u için söz konusu tutar›n tahvilin de¤erine
ilave edilmesi gerekir.
31/12/20XX
111 ÖZEL KESIM TAHVIL, SENET VE BONOLARI 4.000
Akbank Tahvili
642 FAIZ GELIRLERI 4.000
Tahvil Değerlemesi
Kaynak:
MUHASEBE UYGULAMALARI
Editör
Prof.Dr. Nurten ERDOĞAN