Ticari Alacaklar

KAYNAK

T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2648

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1614

MUHASEBE UYGULAMALARI

Yazarlar

Prof.Dr. Dursun ARIKBOĞA (Ünite 1-5)

Prof.Dr. Necdet SAĞLAM (Ünite 6-8)

Editör

Prof.Dr. Nurten ERDOĞAN

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ

T‹CAR‹ ALACAKLAR

Alacaklar, karfl›l›¤›nda iflletmenin daha sonraki dönemlerde nakit tahsil edecekleri

varl›klar›d›r. Tek Düzen Muhasebe Sisteminde alacaklar, vadelerine göre iki gruba

ayr›lm›flt›r. Vadeleri bir y›ldan k›sa olan alacaklar dönen varl›klar aras›nda, vadeleri

bir y›ldan uzun olanlar ise duran varl›klar aras›nda yer almaktad›r. Bu alacaklar

içinde iflletmenin ticari faaliyetleri sonucunda oluflan, yani müflterilerinden olan

alacaklar› ticari alacaklar, bunun d›fl›nda kalan alacaklar ise di¤er alacaklar olarak

s›n›fland›r›lm›flt›r. Bu bölümde, dönen varl›klar aras›nda yer alan, yani vadeleri bir

y›ldan k›sa olan ticari alacaklara iliflkin dönem sonu ifllemleri, senetli ve senetsiz

alacaklar ay›r›m› yap›larak aç›klanacakt›r.

Senetsiz Alacaklar

Senetsiz alacaklar, Al›c›lar hesab›nda izlenir. Senetsiz alacaklar›n envanter ifllemleri,

hesap karfl›laflt›rmas› yoluyla yap›l›r. Yap›lan karfl›laflt›rma sonucunda bir farkl›-

l›k bulunmas› durumunda hem iflletme hem de müflteri kendi kay›tlar›n› kontrol

eder. E¤er iflletmenin kay›tlar›nda bir hata tespit edilirse gerekli düzeltme kay›tlar›

yap›l›r.

Müflteri ile yap›lan hesap karfl›laflt›rmas› neticesinde T2.500 farkl›l›k bulunmufl,

yap›lan inceleme sonucunda farkl›l›¤›n, müflterinin borcuna karfl›l›k iflletmenin

banka hesab›na gönderdi¤i havalenin iflletme taraf›ndan unutularak kaydedilmemesinden

kaynakland›¤› tespit edilmifltir.

Bu durumda yap›lacak düzeltme kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r.

2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 25

Ö R N E K

K›st getiri yöntemi, de¤erleme

günü itibar›yla geçen sürenin

getirisinin hesaplanarak

tahakkukunun yap›lmas›d›r.

Ö R N E K

31/12/20XX

111 ÖZEL KESIM TAHVIL, SENET VE BONOLARI 4.000

Akbank Tahvili

642 FAIZ GELIRLERI 4.000

Tahvil de¤erlemesi.

Vergi Usul Kanunu’na göre senetsiz alacaklar mukayyet de¤erleriyle de¤erlenirler.

Bu nedenle tutar› do¤rulanan senetsiz alacaklar için dönem sonunda herhangi

bir ifllem yap›lmas› gerekmez. Ancak bankalar, bankerler ve sigorta flirketleri

senetsiz alacaklar›n› mukayyet de¤erle de¤il tasarruf de¤eri ile de¤erlemek

zorundad›rlar.

Yabanc› para cinsinden olan alacaklar, y›l sonunda Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan

ilan edilen döviz kurlar›yla de¤erlenirler. Kur de¤ifliminden kaynaklanan farklar,

gelir tablosu ile iliflkilendirilir.

‹flletme, y›l içinde 30.000 euro bedelle ihracat gerçeklefltirmifl ve sat›fl sonucunda

oluflan alacak, ifllem tarihindeki kur olan +1 = T2,20 ile kaydedilmifltir. Maliye

Bakanl›¤› taraf›ndan ilan edilen y›l sonu euro döviz kuru +1 = T2,30’dir.

Yap›lan sat›fl ifllemi, ifllem tarihindeki kur ile Türk liras›na dönüfltürülerek muhasebelefltirilir.

Bu nedenle iflletmenin kay›tlar›nda yurt d›fl› alacaklar, T66.000

(30.000*2,20) olarak görülecektir. Buna karfl›l›k Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan y›l sonunda

ilan edilen kurla söz konusu alaca¤›n de¤eri, T69.000 (30.000*2,30)’dir. Bu

nedenle y›l sonunda afla¤›daki muhasebe kayd›n›n yap›lmas› gerekir.

Senetli Alacaklar

Senetli alacaklar, iflletmenin tercihine ba¤l› olarak mukayyet de¤er ya da tasarruf

de¤eri ile de¤erlenebilirler. Mukayyet de¤er yöntemini seçen iflletmelerin y›l sonunda

herhangi bir ifllem yapmas›na gerek yoktur. Buna karfl›l›k senetli alacaklar›

n› tasarruf de¤eri ile de¤erlemeye karar veren iflletmelerin, muhasebe dönemi sonunda

alacak senetlerini reeskonta tabi tutmalar› gerekir.

Vergi mevzuat›m›za göre alacak senetlerinin reeskonta tabi tutulabilmesi için;

• Kambiyo senedi olmas› (Bu nedenle çekler reeskonta tabi tutulmazlar.),

• Vadesinin gelmemifl olmas›,

• De¤erleme gününde iflletmenin aktifine kaydedilmifl olmas› (Teminat olarak

al›nm›fl olanlar, hat›r senetleri ve faktöring firmalar›na verilen senetler, reeskonta

tabi tutulmazlar.),

• Gelir yarat›c› ya da has›lat unsuru olmas› gerekir (Avans olarak al›nan senetler

reeskonta tabi tutulmazlar.).

26 Muhasebe Uygulamalar›

Senetsiz alacaklar,

bilançoda hesaplardaki

kay›tl› de¤erleri ile yer

al›rlar.

Ö R N E K

Reeskont ifllemi, vadesi

gelmemifl senede ba¤l›

alacak ve borçlar›n,

de¤erleme günündeki gerçek

de¤erlerinin bulunmas›

suretiyle bilançoda yap›lan

bir düzeltme ifllemidir.

… /… / 20XX

102 BANKALAR 2.500

Is Bankası

120 ALICILAR 2.500

A Isletmesi

Alacak tahsili.

31/12/20XX

120 ALICILAR 3.000

Yurt Dısı Alıcılar

646 KAMBIYO KÂRLARI 3.000

Yurt d›fl› alacaklar›n de¤erlenmesi.

‹flletme alacak senetlerini reeskonta tabi tutmaya karar verirse borç senetlerini de reeskonta

tabi tutmak zorundad›r.

Reeskont hesaplanmas›nda, varsa senedin üzerinde yaz›l› faiz oran› kullan›l›r.

Faiz oran› belirtilmemifl ise bu durumda TCMB taraf›ndan k›sa vadeli avans ifllemlerinde

kullan›lan faiz oran› (31.12.2011 itibar›yla bu oran %17,75 olup zaman içinde

de¤ifltirilmektedir.) kullan›l›r.

Reeskont Tutar›n›n Hesaplanmas› ve Muhasebe Kayd›

Reeskont hesaplanmas›, her bir senet için ayr› ayr› ve afla¤›daki iç iskonto formülü

kullan›larak yap›l›r.

A * v * f

Reeskont tutar› = ––––––––––––

(v * f ) + 360

A : Senedin nominal de¤erini (senedin üzerinde yaz›l› tutar›),

v : Senedin vadesine kalan gün say›s›n›,

f : Faiz oran›n›

temsil etmektedir.

‹flletme, 31.12.2011 tarihinde elinde bulunan T19.000’lik alacak senedini reeskonta

tabi tutmaya karar vermifltir. Senedin vadesine 80 gün vard›r ve üzerinde

herhangi bir faiz oran› yazmamaktad›r. Bu durumda TCMB faiz oran› olan %17,5

kullan›lacakt›r.

19.000 * 80 * 0,1775

Reeskont tutar› = ––––––––––––––––––

(80 * 0,1775) + 360

Yukar›daki formül sonucunda reeskont tutar› T721 bulunur. Reeskont tutar›n›n

T721 olmas›, söz konusu senedin bilanço günündeki de¤erinin T18.279 (19.000 -

721) oldu¤u anlam›na gelmektedir. Bu durumda iflletme, y›l sonunda afla¤›daki

muhasebe kayd›n› yapacakt›r.

Alacak Senetleri Reeskontu hesab› aktif düzenleyici bir hesap olup kalan› bilançoda

alacak senetlerinin alt›nda eksi olarak yer al›r. Böylelikle alacak senetlerinin

bilançoda T18.279 (19.000 - 721) olarak gözükmesi sa¤lanm›fl olur. Reeskont ifllemi,

alacak senetlerinin bilanço günündeki de¤eri ile gösterilmesi için yap›lan bir

ifllemdir. Bu nedenle takip eden muhasebe döneminde aç›l›fl kayd›ndan hemen

sonra afla¤›daki kay›t yap›larak iptal edilir.

2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 27

Ö R N E K

31/12/2011

657 REESKONT FAIZ GIDERLERI 721

122 ALACAK SENETLERI REESKONTU 721

Alacak senetleri reeskontu.

fiÜPHEL‹ ALACAKLAR

Bazen iflletmenin müflterileri ödeme güçlü¤ü yaflayabilirler. Bu durumda senetsiz

ya da senetli alacaklar›n tahsili flüpheli hâle gelebilir. Bir alaca¤›n tahsilinin flüpheli

hâle gelmesi durumunda söz konusu alacak için karfl›l›k kayd› yap›larak gider

yaz›l›r. Vergi Usul Kanunu’na göre flüpheli duruma düflen alacaklar için karfl›l›k

kayd› yap›labilmesi, afla¤›daki koflullar›n varl›¤›na ba¤l›d›r:

• Yaln›zca bilanço esas›na göre defter tutan flirketler flüpheli alacaklar için

karfl›l›k kayd› yapabilirler.

• fiüpheli duruma düflen alacak teminats›z olmal›d›r.

• Alacak, ticari kazanc›n elde edilmesi ile ilgili olmal›d›r (Hat›r senetleri veya

teminat olarak al›nan senetler için karfl›l›k kayd› yap›lmaz.).

• Alacak tutar›, dava açmaya de¤meyecek kadar küçük ise en az iki kez yaz›-

l› ödeme talebinde bulunulmufl olmas› gerekir.

• Büyük tutardaki alacaklar için dava ya da icra aflamas›nda olmak gerekir

(Mahkemeye dava ya da icra için dilekçe verilmifl olmas›, dava ya da icra

aflamas›nda oldu¤u anlam›na gelir.).

‹flletmeler, tahsili flüpheli hâle gelen alacaklar› için karfl›l›k kayd› yap›p yapmamakta

serbesttirler. Ancak karfl›l›k kayd›n›n alaca¤›n flüpheli hâle geldi¤i y›l içinde

yap›lmas› gerekir.

‹flletme, T2.400’lik alaca¤› için iki kez noterden ihtar çekmifl ve fakat alaca¤›n›

tahsil edememifltir. Yasal olarak flüpheli duruma düflen bu alacak için y›l sonunda

karfl›l›k kayd› yap›lmas›na karar verilmifltir.

fiüpheli duruma düflen alacaklar normal alacak niteliklerini kaybettikleri için bu

durumdaki alacaklar›n, afla¤›daki muhasebe kayd›nda oldu¤u gibi ilgili hesaptan

düflülerek fiüpheli Ticari Alacaklar hesab›na devredilmesi gerekir.

Vergi yasalar›nda belirtilen koflullara uymak kayd› ile tahsili flüpheli hâle gelen

bir alacak için ayn› gün istenirse karfl›l›k kaydedilebilir. Ancak y›l içinde söz konusu

alaca¤›n tahsil edilmesi ihtimali oldu¤u için iflletmeler genellikle karfl›l›k kayd›-

n› y›l sonunda yapmay› tercih ederler. Örnekteki flüpheli alacak için yap›lacak karfl›

l›k kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r.

28 Muhasebe Uygulamalar›

Karfl›l›k kayd›, flüpheli

alaca¤›n tahsil edilememesi

durumunda do¤abilecek

zarar›n ihtiyatl›l›k kavram›

gere¤i peflinen gider

yaz›lmas›d›r.

Türkiye Finansal Raporlama

Standartlar›na göre senetli

ve senetsiz alacaklar,

iskonto edilmifl de¤erleriyle

gösterilirler. Kay›tl› de¤eri

ile iskonto edilmifl de¤eri

aras›ndaki fark›n önemsiz

oldu¤u alacaklar, iskonto

edilmeyebilir. Hesaplanan

iskonto tutar›, kapsaml›

gelir tablosu (TFRS’de gelir

tablosu yerine kapsaml›

gelir tablosu

kullan›lmaktad›r.) ile

iliflkilendirilir. Vergi Usul

Kanunu’ndan farkl› olarak

flüpheli alacaklar için

karfl›l›k kayd›n›n yap›lmas›,

iflletmenin tercihine

b›rak›lmam›flt›r. Ayr›ca

vadesi henüz gelmemifl ve

fakat tahsili flüpheli olan

alacaklar için de karfl›l›k

kayd› yap›lmas› gerekir.

Ö R N E K

01/01/20XX

122 ALACAK SENETLERI REESKONTU 721

647 REESKONT FAIZ GELIRLERI 721

Alacak senetleri reeskontunun iptali.

… /… / 20XX

128 SÜPHELI TICARI ALACAKLAR 2.400

KL Isletmesi

120 ALICILAR 2.400

KL Isletmesi

Alaca¤›n flüpheli hâle gelmesi.

fiüpheli hâle gelmifl ve karfl›l›k ayr›lm›fl bir alacak, daha sonra tahsil edilebilir.

Yukar›daki örnekte belirtilen flüpheli alaca¤›n ertesi y›l tahsil edildi¤ini varsayal›m.

Bu durumda, tahsilata iliflkin muhasebe kayd› afla¤›daki gibi olacakt›r

Alacak tahsil edildi¤ine göre fiüpheli Ticari Alacaklar Karfl›l›¤› hesab›n›n kapat›

lmas› ve önceki y›l ayr›lan karfl›l›k tutar› kadar gelir yaz›lmas› gerekir.

Konusu Kalmayan Karfl›l›klar hesab›, bir gelir hesab›d›r. Dönem sonunda di¤er gelir hesaplar›

yla birlikte Dönem Kâr veya Zarar› hesab›na devredilir.

DE⁄ERS‹Z ALACAKLAR

De¤ersiz alacaklar, tahsili tamamen olanaks›z hâle gelen alacaklara denir. Vergi

Usul Kanunu’na göre konkordato veya sulh yoluyla al›nmas›ndan vazgeçilen alacaklar

da de¤ersiz alacak olarak kabul edilirler.

Bir alacak de¤ersiz hâle geldi¤inde alacak tutar› do¤rudan gider yaz›l›r ve söz

konusu alacak kay›tlardan düflülür. Örne¤in T3.200’lik bir alacak de¤ersiz hâle geldi¤

inde afla¤›daki kay›t yap›l›r.

2. Ünite - Dönen Varl›klar›n Dönem Sonu ‹fllemleri 29

Konkordato, kendi kusuru

olmaks›z›n mali durumu

bozulmufl bir borçlunun

alacakl›lar› ile yapm›fl

oldu¤u sözleflmedir.

Sözleflme ile alacakl›lar,

alacaklar›n›n bir k›sm›ndan

vazgeçerler, borçlu ise

kalan› bir plan dahilinde

ödemeyi kabul eder.

Sözleflme, Ticaret

Mahkemesi onay› ile

geçerlilik kazan›r.

31/12/2011

654 KARSILIK GIDERLERI 2.400

129 SÜPHELI TICARI ALACAKLAR

KARSILIGI 2.400

fiüpheli alacak için karfl›l›k kayd›.

… /… / 20XX

100 KASA 2.400

Türk Lirası

128 SÜPHELI TICARI ALACAKLAR 2.400

KL Isletmesi

fiüpheli alacak tahsili.

… /… / 20XX

129 SÜPHELI TICARI ALACAKLAR KARSILIGI 2.400

644 KONUSU KALMAYAN KARSILIKLAR 2.400

fiüpheli alacak karfl›l›¤›n›n iptali.

… /… / 20XX

679 DIGER OLAGANDISI GIDER VE ZARARLAR 3.200

120 ALICILAR 3.200

MN Isletmesi

Alaca¤›n de¤ersiz hâle gelmesi.

De¤ersiz hâle gelen alacak, daha önceden flüpheli hâle gelmifl ve tamam› için

karfl›l›k ayr›lm›fl bir alacak olabilir.

Önceki y›l flüpheli hâle gelmifl ve tamam› için karfl›l›k kayd› yap›lm›fl olan T3.500’lik

alacak, de¤ersiz hâle gelmifltir.

Söz konusu alacak tutar›, önceki y›l gider yaz›ld›¤› için afla¤›daki kay›tta oldu-

¤u gibi yaln›zca alaca¤›n kay›tlardan düflülmesi yeterli olacakt›r.