Mantik 1A

http://fatihltfaydin.tr.gg/Aristo-Mantigi.htm

http://fatihltfaydin.tr.gg/Onemli-Notlar.htm

TEMEL KAVRAMLAR

Akıl yürütme için tıklayın.

Terim

 Önerme

MANTIK

 

1.Tanımı;

 

Sözlük anlamı:  Doğru ve tutarlı düşünme.
Not: tutarlılık ya da tutarlı olma; iki şeyin birbirini tutması, desteklemesi, birbiriyle zıtlık oluşturmamasıdır.

 

Örneğin, Kur'an Bakara, 2 ayetinde kendisinde tutarsızlık ( zıtlık, çelişme ) olmadığını söyler. 

Zâlikel kitâbu lâ reybe fîh(fîhi), huden lil muttekîn(muttekîne).

1.	zâlike	: işte bu, bu
2.	el kitâbu	: kitap
3.	lâ	: yok, değil
4.	reybe	: şüphe
5.	fî-hi	: onun hakkında, onun içinde, onda
6.	huden	: hidayet, hidayete erdiren
7.	li el muttekîne	: takva sahipleri için Yaşar Nuri Öztürk 2/BAKARA-2: İşte sana o Kitap! Kuşku,çelişme, tutarsızlık yok onda. Bir kılavuzdur o, korunup sakınanlar için.

Terim anlamı: 

 

Mantık terimi Grekçe “logike” sözcüğünden gelir. Logike, logos'a yani söze, akla ve akıl yürütmeye ait demektir. Mantık terimi Türkçeye Arapça “söz, konuşma” anlamına gelen “nutk” (nutuk) sözcüğündengeçmiştir.

Mantık iki anlamdakullanılır:

1. Doğru ve düzgün düşünme ya da tutarlı düşünmeye karşılık gelen bir düşünme türüne ve tarzına verilen addır.

Bu tür düşünme için insanın mantık okumasına gerek yoktur. İnsanın doğası gereği yaptığı düşünme faaliyeti sonunda eldeettiğitutarlılıkvedoğruluksonucueldeedilendüşünmetarzıdır. 
Düşünmenesne,olayveyaonlarınyerinialansembollerarasındabağkurma etkinliğidir. Düşünmede semboller gelişigüzel veya düzenli bir şekilde birbirini izlediğihâldedüşünmetürlerindenbiriolandoğrudüşünmedesembollerbirbirini yalnızca düzenli ve planlı bir şekilde izler. Bu düşünme akıl ilke ve kurallarına uygun olarak yapılır. Mantıklı düşünme, düzgün düşünme, tutarlı düşünme gibi terimlerledeifadeedilebilir

2.Doğru düşünmenin ilke ve kurallarını inceleyen bir disiplindir.

Mantık, düşünmenin oluşumu ve düşüncelerin doğruluğuyla değil, doğru düşünmenin biçimiyle ilgilenir. Bu biçimsel özellik mantığın bilim ve felsefenin bütün alanlarında kullanılabilecek ve doğru bilgiye ulaştırabilecek bir araç olmasını sağlar. Çünkü doğru düşünme olmadan gerçekliğin bilgisine yani doğru bilgiyeulaşılamaz.Mantıkdoğrubilgiyeulaşmakiçindoğrudüşünmeninbiçimselolarakizlemesigereken ilkevekurallarıbelirlemeyeçalışır. Şüphesiz mantık bilimi kurulmadan önce de mantıklı ve doğru düşünme vardı. Yani insan, gramer bilmeden konuşabildiği gibi, mantık bilimini öğrenmeden de mantıklı düşünebilir. Mantık bilimi, herkeste bulunan konusundabirbilgisağlar.Özelliklebilimvefelsefeyapankişiler, mantıksal düşünme üzerinesağlambirbilgiyesahipolmakzorundadır. İnsan var olduğu günden itibaren düşünebilme yeteneğine sahip olmuştur. Ancak, bilimsel anlamda mantık disiplininin kuralları ve ölçütleri,Aristoteles tarafından, sistemli hâle getirilmiştir. Bundan dolayı “ diyoruz. Düşünceler arasındaki ilişkileri belirleyen ilkeleri saptamak mantığın görevidir. Mantık, doğru düşünmenin kural ve yasalarını ortaya koyan bir disiplindir. Mantıklı düşünme doğru düşünme demektir. Doğrudüşünmeiseakılilkelerineuygundüşünmedir. 

http://www.meb.gov.tr/Ders_Kitaplari/2014/OrtaOgretim/Devlet/Mantik.zip

Tanımı kısa yoldan indirdiğim Mantık kitabının 12. Sayfasından kopyaladım. F.L.A.

2.Tarihçe;

Mantık biliminin kurucusu Aristoteles’tir (Aristo olarak da bilinir.).

Aristoteles, mantıkla ilgili kendisinden önceki dönemlerde yapılmış

çalışmaları sistemleştirmiş ve mantığı bir bilim dalı hâline getirmiştir.

Mantık bilimin esaslarını ortaya koyduğu çalışmalarından oluşan

ORGENON adlı eseri vardır. Orgenon adlı eserinde çeşitli akıl yürütme

yöntemlerinden ve çeşitli ispat şekillerinden bahsetmiştir. Özellikle akıl

yürütme biçimlerinin en mükemmeli olarak gördüğü KIYAS üzerinde

durmuştur.

Aristoteles’in mantık anlayışı İslam dünyasında ve Avrupa’da yüzyıllar

boyunca otorite olarak kabul edilmiştir.

Doğa Felsefecileri olarak bilinen STOACILAR Arsitoteles’ten sonra

mantık konuları ile uğraşmışlar ve Mantığın şekil ve dille ilgili bir bilim

olması gerektiğini söylemişlerdir.

İslam dünyasında mantık çalışmaları Aristoteles’in eserlerinin Arapçaya

çevrilmesi ile başlamıştır. Farabi, İbni Sinâ, Fahrettin Razî ve Seyyit Şerif ünlü

İslam mantıkçıları arasında sayılabilir.

Albertus Magnus, Thomas d’Aquin (Tamıs Dö Kuin) Orta Çağ Avrupa’sındaki

Aristoteles mantığının ünlü temsilcileridir. Rönesans’a kadar Aristoteles

mantığı Avrupa’da egemenliğini devam ettirmiştir.

Rönesans’tan sonra, doğa bilimlerinde görülen gelişmeler Aristoteles mantığının

yöntem olarak yetersizliğini ortaya çıkarmıştır. Bacon (Beykın) ve Descartes

(Dekart) metot olarak Aristoteles mantığının temeli olan kıyasın yetersizliğini

ifade etmişlerdir. Metot olarak yeni yollar aranmış ve bilimlerde gerek genel

gerekse özel metotların saptanmasına yol açmıştır.

19. yüzyılın ikinci yarısında sembolik mantık alanında gelişmeler başlamıştır.

De Morgan ve S. Jevons (Jevins) çalışmaları ile mantığı matematiğe dayandıran

bir sistem alanı kurulmuştur. Daha sonraları mantık bağımsız bir alan olarak

ele alınmış ve matematik mantığa dayandırılarak ele alınmıştır.

 

Sembolik mantık, G. Frege tarafından önermeler ve niceleme mantığından

oluşan iki değerli mantık olarak adlandırmıştır. 20. yy'da Russel (Rasıl)

arkadaşı Whitehead (Vaythed) ile birlikte yayımladıkları "Principia

Mathematica (Matematiğin Prensipleri)" adlı eser ile lojistik de denilen

sembolik mantığın kurucusu kabul edilmiştir.

J. Lukasiewicz (Lukasiyeviç) ve E. L. Post tarafından çok değerli mantık

sistemleri kurulmuştur.

H.Reichenbach (Rayhınbah) sonsuz sayıda doğruluk değeri olan “olasılık

mantığı” sistemini kurmuştur. Daha sonraları kiplik mantığı, özdeşlik mantığı,

varlık mantığı adları altında çalışmalar yapılmıştır.

Tarihçe Alıntısı...

http://img.eba.gov.tr/312/8a0/c1a/4d5/4fa/b84/395/a7c/2dc/b7c/38b/509/11d/512/002/3128a0c1a4d54fab84395a7c2dcb7c38b50911d512002.pdf

 

3. Mantık Konuları. 

 

Kavram, Önerme ve Kıyasdır.

Kavram:

Nesnelerin zihinde ki tasarımına denir. Kavram soyutlama ve genelleme yapılarak elde edilir. Nesnelerden ayrılma özelliği olmayan nitelikleri nesneden ayırarak düşünebilmeye denir. Örneğin; renk, tat, koku ve şekil gibi özelliklere sahip olan bir elmanın"kırmızı"renginin diğer özelliklerden ayrı olarak düşünülmesi soyutlamadır. Birbirlerine benzeyen varlıkları ortak özellikleri ile düşünmek ise genellemedir. Örneğin, pek çok meyvenin ortak özelliklerinden yola çıkarak meyve kavramına ulaşmamız gibi. 

Not: Anladığım kadarıyla kavram, nesnelerin ortak özelliklerinin zihinde belirginleştirilmesi  olmakta. Örneğin, hayvan kavramı; kedi, aslan, at gibi nesnelerin ortak özelliklerinin zihinde belirginleştirilmesidir.

Ortak özellikleri; canlı olmaları, hareket edebilmeleri, düşünme özelliğine sahip olmamaları vs. dir. 

2. Not: Ek bilgi olarak, Terim: Bir bilim, sanat, spor veya meslek dalıyla ilgili belirli bir kavramı* karşılayan sözcüklerdir.

 Örneğin üçgen, Matematik ilim alanına ( dalına ) ait ( özgü ) bir kelime olduğundan, terimdir.

 İbadet: İla:hiyat ( Din Bilimleri ) ilim alanına özgü bir kelime olduğundan, terimdir.
 
 *Kavram: Bilim, sanat, spor ve meslek dallarıyla ilgili beynimizde oluşan resimlerdir. Bu resimleri anlatmak için kullan-

 dığımız kelimeler de terim denir.

 Aklımıza izlediğimiz bir futbol maçını getirdiğimizde, beynimizde kale, kaleci, oyuncu, hakem vs. gibi resimler yer alır. 

 İşte bu resimler kavram olup, bu resimleri anlatmak için kullandığımız, kale, kaleci, oyuncu, hakem gibi kelimeler de terimdir. F.L.A. 19.03.2017

Nesne: Özne ( subje ) nin üzerinde eylem gerçekleştirdiği her şeydir.

Örnek: "Ahmet kitap okuyor." cümlesinde özne olan Ahmet okuma eylemini kitap üzerinde gerçekleştirmektedir. Öyleyse kitap nesne ( obje ) dir.

Nesnelerin zihinde tasarlanması ya da tasarımı: Tasarı ya da tasarım, Arapça'da ki tasavvur ( resmetme ) den gelir. O zaman da zihinde tasarım bir şeyin görüntüsünü, resmini zihinde canlandırma olmaktadır. Örnek: zihinde bir gülü canlandırma, zihinde tasarımdır. F.L.A.



Terim:

Zihinde tasarlanan nesnelerin (kavramların) dil ile ifade edilmesi terimdir. Terimler birer sözcüktür. Ancak her sözcük terim değildir. Terimler ad olarak yalın hâlde, fiil olarak da mastar hâlinde bulunur. Sözcükler ise ismin hâllerini alır. Fiil olan sözcükler çekimli hâlde bulunur. Terimler bir veya birden fazla sözcükten oluşabilir. Kitap, eldiven, Devlet Demir Yolları, Malabadi Köprüsü vb. birer terimdir.
Fakat tek başına bir anlam taşımayan ifadeler (bu, şu, ki, ise, veya vb.) terim değildir. 

Not: Benim bildiğim terim, ilim alanlarına ait özel kelimelerdir. Örneğin üçgen, matematik ilim alanına ait özel bir kelime olduğundan, terimdir. 

Çıkardığım sonuç şudur. Üçgeni zihnimizde canlandırmamız kavram, üçgen kelimesi de terim olmaktadır. F.L.A.

2. Not: Ek bilgi olarak, Terim: Bir bilim, sanat, spor veya meslek dalıyla ilgili belirli bir kavramı* karşılayan sözcüklerdir.

 Örneğin üçgen, Matematik ilim alanına ( dalına ) ait ( özgü ) bir kelime olduğundan, terimdir.

 İbadet: İla:hiyat ( Din Bilimleri ) ilim alanına özgü bir kelime olduğundan, terimdir.
 
 *Kavram: Bilim, sanat, spor ve meslek dallarıyla ilgili beynimizde oluşan resimlerdir. Bu resimleri anlatmak için kullan-

 dığımız kelimeler de terim denir.

 Aklımıza izlediğimiz bir futbol maçını getirdiğimizde, beynimizde kale, kaleci, oyuncu, hakem vs. gibi resimler yer alır. 

 

 İşte bu resimler kavram olup, bu resimleri anlatmak için kullandığımız, kale, kaleci, oyuncu, hakem gibi kelimeler de terimdir. F.L.A. 19.03.2017

Kıyas

Kıyas yada tasım, birden fazla önermeye dayanılarak yapılan tümden gelimsel çıkarım türüdür.
Kıyas öncül adı verilen birden çok önermeyle sonuç adı verilen bir önerme arasında mantıkça geçerli bir ilişki kurmakla elde edilir. Kıyasta en az üç önerme ve üç terim bulunur.

Büyükterim, sonuç önermesinin yüklemi olan terimdir.
Küçükterim sonuç önermesinin öznesi olan terimdir.
Ortaterim her iki öncülde tekrar edilen ve sonuçta yer almayan terimdir.

Büyük terimi içine alan öncüle Büyük Önerme , küçük terimi içine alan
öncüle Küçük Önerme  denir. Büyük ve küçük terimi kapsayan önermeye de Sonuç Önerme  adı verilir.

1. Öncül : Bütün  insanlar    ölümlüdür.             Büyük Önerme
                             Orta terim Büyük terim



2. Öncül :          Aristotales      insandır.               Küçük Önerme
                          Küçük terim  Orta terim

Sonuç* : O halde   Aristotales      ölümlüdür.        Sonuç Önerme
                              Küçük terim  Büyük terim
*Vargı: öncüllerle varılan sonuç. 

http://www.meb.gov.tr/Ders_Kitaplari/2014/OrtaOgretim/Devlet/Mantik.zip

Konuyu  kısa yoldan indirdiğim Mantık kitabının 43. ve 70. sayfalarından kopyaladım. F.L.A

Not: Önerme; doğru ya da yanlış yargı bildiren tümce ( cümle ) ye denir.

Örneğin, Aristotales ölümsüzdür tümcesi yanlış da olsa bir yargı belirttiği için önermedir. Denklemler de doğru ya da yanlış olsun yargı içerdiğinden önermedirler. Ör.  x=2 ve y=3 olsun; x+y=7 denklemi yanlıştır ama bir yargı içerdiğinden önermedir.

Yargı: Bir kişi, kurum  ya da konu hakkında iyidir, kötüdür, yanlıştır, doğrudur şeklinde ki düşüncelere sahip olmaya denir. F.L.A.

Akıl yürütmeye dönmek için yukarıda ki sol ok resmine tıklayın.

4. Mantık Amacı. 

 “Öğrenciler o yılın ders programlarında yeni bir ders olduğunu fark ederler.Dersin adi Mantıktır ve derse yaslıca bir profesör girecektir.

Akıl yürütme (çıkarım) nedir? Akıl yürütme yöntemleri, çeşitleri nelerdir? Akıl yürütme örnekleri, hakkında bilgi.

AKIL YÜRÜTME (Çıkarım)

Özdeşlik İlkesine dönmek için yukarıda ki sol ok resmini tıklayın.

Verilen önerme veya önermelerden zihnin zorunlu sonuç çıkarma işlemine akıl yürütme denir. Tümdengelim (dedüksiyon), tümevarım (endüksiyon), analoji (benzeşim, andırma) olmak üzere üçe ayrılır.

1. Tümdengelim

Zihnin tümel önermelerden özel sonuçlar çıkarma işlemidir. Tümdengelim çeşitli bilimlerde nedenlerden sonuçlara, yasalardan olaylara, prensiplerden sonuçlara geçiş şeklinde de yapılır.

ÖRNEK:

Bütün bitkiler canlıdır.
Gül de bitkidir.
O halde gül de canlıdır.

2. Tümevarım

Özelden genele ya da olaylardan yasalara geçiş şeklindeki akıl yürütmedir.

ÖRNEK:

İlkbahar, yaz, sonbahar, kış yılın mevsimleridir.
İlkbahar, yaz, sonbahar, kış üçer aydır.
O halde yılın mevsimleri üçer aydır.

Tümevarımın eksik ve tam olarak iki türü vardır.

1. Tam Tümevarım: Bir bütünü oluşturan parçaların hepsinin tek tek incelenmesi ile genel bir sonuca varılması.

ÖRNEK:

Pazartesi, Salı, Çarşamba, Perşembe, Cuma, Cumartesi, Pazar haftanın günleridir.
Pazartesi, Salı, Çarşamba, Perşembe, Cuma, Cumartesi, Pazar 24’er saattir.
O halde, haftanın tüm günleri 24’er saattir.

2. Eksik Tümevarım: Bir bütünü meydana getiren parçaların veya bir sınıfı oluşturan bireylerin bütününe değil de bir kısmına dayanılarak o bütün hakkında hüküm verilen tümevarım çeşidi.

ÖRNEK:

Elif çalışır ve başarılı olur.
Emre çalışır ve başarılı olur.
Ahmet çalışır ve başarılı olur.
O halde, bütün çalışanlar başarılı olur.

3. Analoji

Birbirine benzeyen iki olaydan biri hakkında verilen yargının diğeri hakkında da verilmesidir. Analojide genelleme yapmak söz konusu değildir. İki özel durum arasında mantıksal bir bağ kurarak sonuç çıkarılmaya çalışılır.

ÖRNEK:

Erzurum yüksek bir kenttir ve kışları soğuk geçer.
Kars da yüksek bir kenttir.

O halde Kars’ta da kışlar soğuk geçer.

Alıntı.... http://www.nkfu.com/akil-yurutme-yontemleri/
 

 TEMEL KAVRAMLAR

Kısa yolu  verilen http://www.meb.gov.tr/Ders_Kitaplari/2014/OrtaOgretim/Devlet/Mantik.zip kitabın 16. sayfasından alıntıdır.

Akıl yürütme: Zihnin, birbiriyle ilişkili önermelerden yeni bir önerme cıkarması işlemi.ÖĞRENELİM-UYGULAYALIM

Önerme: Doğru veya yanlış bir yargı bildiren ifadeler.

Örnek:

Van kedisinin bir gozu mavi bir gozu yeşildir.

Öncül: Akıl yurutmede sonuca kaynak olan kanıtlayan durumundaki önerme ya da önermeler.

Örnek:

Butun meyveler vitaminlidir. (Öncül)

Elma bir meyvedir. (Öncül)

O halde elma da vitaminlidir.

 

 

 

Sonuç: Akıl yürütmede öncüllerden elde edilen önerme.

 

Örnek:

 

Bütün meyveler vitaminlidir.

Elma bir meyvedir.

O halde elma da vitaminlidir. (Sonuç)

 

Geçerlilik: Öncül adı verilen önermelerin doğru olması durumunda sonucun da zorunlu ve kesin olarak doğru olması.

Örnek:

Bütün öğrenciler insandır.

Hasan öğrencidir.

O halde Hasan insandır.

 

Geçersizlik: Sonucun öncüllerden zorunlu ve kesin olarak cıkarılamaması.

Örnek:

Bütün kuşlar kanatlıdır.

Bazı böcekler kanatlıdır.

O halde bazı böcekler kuştur.

 

Tutarlılık : Akıl yürütmenin, akıl ilkelerine ve mantık kurallarına uygun olarak yapılması.

Örnek :

 

Kitap okumak faydalıdır.

 

Zamanımı kitap okuyarak değerlendiririm.

 

Tutarsızlık : Akıl yürütmenin, akıl ilkelerine ve mantık kurallarına uygun olarak yapılmaması.

 

Örnek :

 

 

Kitap okumak faydalıdır.

 

Zamanımı uyuyarak değerlendiririm.

 

Daha ayrıntılı bilgi edinmek isteyenler Mantık  Kitabını indirip okusunlar. Saygılar ve Sevgiler. F.L.A. 10.07.2015

 

http://www.meb.gov.tr/Ders_Kitaplari/2014/OrtaOgretim/Devlet/Mantik.zip

 

http://fatihltfaydin.tr.gg/Aristo-Mantigi.htm