Fikih Terimleri N - Z
NÂBİT: Yerden çıkıp büyüyen; yerden biten.
NEBAT: Bitki. Topraklan biten her türlü şey.
NEBATAT: Bitkiler.
NEBATÎ: Nebat ile ilgili, bitkisel.
NÂBİTEN KIYMET: Kıymet Maddesine bakınız,
NÂDÂN: Kaba; terbiyesi kıt. Bilmez.
NADİDE: Görülmemiş; görülmedik. Pek seyrek bulunan ve çok değerli şey.
NADİM: Pişman olan, pişmanlıkla...
NÂDIMANE: Pişman olan nedamet duyan kimse pişmanlıkla
NÂDİMJYYET: Pişmanlık.
NÂDİR: Az (= seyrek, ender) bulunan şey
en-Nâdirü Ke'1-ma'dûm: Nadir olan (= az bulunan şey) yok gibidir
NÂDİRAT: Seyrek ve az bulunan şeyler.
NEVADIR: Bu kelime de nâdirât yani az bulunan, nâdir şeyler anlamındadır.
NÂDİR: Nâdirât ve Nevâdir kelimelerinin tekilidir. Ve: Az bulunan; seyrek; nâdir bulunan şey anlamındadır.
Nâdfrii'l-vücûd: Benzeri pek az bulunan (insan) demektir.
ŞAFAK A
NAFAKA: Lügatte: Çıkmak, gitmek, sarf etmek mânâlarını ifâde eder. Bir insanın ev halkına sarf ve infak ettiği şey anlamına da gelir. Fıkıh ıstılahında NAFAKA: Yiyecek, giyecek ve sük-nâ ile bunlara tâbi olan şeyler demektir. Örfen, nafaka tabiri sadece yiyecekler için kullanılır. Bundan dolayıdır ki, diğerleri nafaka üzerine affolunarak, nafaka, giyecek ve süknâ denilir. Nafaka'nın çoğulu Nafakât'tır. Nafaka, tâbiri, sadaka yerinde de kullanılır.
İNFAK: Nafaka vermek. Bir malı, bir mahalle sarf etmek demektir.
MEN LEHÜ'N-NAFAKA: Nafaka olmaya müs-tehik (= hak sahibi) olan kimse demektir.
MEN ALEYHİ'N-NAFAKA: Nafaka yermesi ica-beden kimseler demektir. Bu anlamda MIİNFIK kelimesi de kullanılır.
NAFAKA-İ MARZİYYE; Nafaka alacak kimse ile, nafaka verecek kimsenin aralarında rızâ ile tâyin ettikleri nafaka demektir.
Bu şekilde nzâ ile nafaka tâyinine RIZAEN TAKDİR denilir.
NAFAKA-İ MAKZİYYE: Nafaka almaya hak kazanmış bulunan bir şahsın, müracaatı üzerine, hâkim tarafından tâyin edilen nafaka demektir.
Bu şekilde nafaka takdir edilmesine KAZAEN TAKDİR denilir.
KADR-İ MARUF NAFAKA: Takdirden fazla, israftan az bulunan nafaka demektir. Ki, bu herkesin hâline göre, ortalama bir hâlde takdir olunur.
CİNS-İ NAFAKA: Nafaka olacak şeyler para, et, ekmek, un, yağ ve giyecek gibi şeylerdir. Hayvanât, ev eşyası ve akar gibi şeyler ise, nafaka cinsinden olmayan mallardır.
CİHAZ: Kocaya varacak kadınların hazırlamaları âdet olan elbise, sergi, yatak takımı ve süs esyas» gibi eşyalardır.
Bu kelime, lisanımızda çeyiz, cehiz tarzında telaffuz edilir.
Yolcunun erzaki, eşya ve mühimmatı ile ölünün kefenine de CİHAZ denir. Cihaz'ın çoğulu ECHİZE'-dir. CEHAZ kelimesi de, hem yukarıda zikrettiğimiz eşya anlamında, hem de kadınların tenasül uzvu anlamında kullanılır.
TEÇHİZ: Kadınların, yolcuların ve ölülerin muhtaç oldukları eşyayı hazırlamak, tertip ve tanzim etmek demektir.
NAFİLE: Farz ve vacip olmadığı hâlde, fazla sevap kazanmak için yapılan ibâdetlere NAFİLE veya TATAVVU denir.
NAFİLE = NEFL: Lügatte ziyâde anlamındadır, ibâdet ıstılahında NAFİLE: Farizalar üzerine ziyâ-deleştirilen ibâdetler anlamına gelir.
Siyet ıstılahında ise NAFİLE: Gazilere tahsis edİ-îen emvalin (= malların) sehimlerinden ziyâde olması demektir.
NEFL de, nafile anlamındadır. Nefl'in çoğulu olan ENFÂL ise: Ganimetler anlamına kullanılır.
NAFİLE OLAN HAC: Hac Maddesine bakınız.
NAFİLE TAVAF : HAC / TAVAF / TAVAFIN NEVİLERİ Maddesine bakınız.
NAFİZ: Başkasının hakla tealluk etmeyen (meselâ: icazetine mevkuf bulunmayan) bir muameledir. Şartlarım ve erkanını cami olan bir akid, NAFİZ BÎR AKİD'tir. Ve AKD-i NAFİZ iki kısma ayrılır:
1-) Lâzım olan Nafiz Akid: Kendisinde muhayyerlik bulunmayan nafiz akiddir.
2-) Gayr-i Lâzım olan Nafiz Akid: Kendisinde muhayyerlik bulunan nafiz akiddir.
NAFİZ: Geçirli; GAYR-İ NAFİZ ise: Geçersiz anlamına da kullanılır.
NAKİD: Altın ve gümüşten ibarettir. Alün ve gümüş ister meşkûk (= sikkelenmiş) olsun, ister külçe hâlinde bulunsun, semeniyyet (= bedel, karşılık) için kullamldıklanndan nakit sayılırlar. Balar paralar da râyic (= geçerli) oldukları zaman nakit hükmündedirler. Kesada uğradıkları zaman ise uruz ve meta kabilinden olarak kıyemî mallardan sayılırlar.
NUKÜD: Nakid kelimesinin çoğuludur ve nakid-ler demektir.
Nakid kelimesi, bir şeyin bedelini peşinen ödemek ve para olarak bulunan servet anlamlarını da ifâde eder.
NÂKİL: MÜDDEÎ, MUALLİL Maddesine bakınız.
NAKZ: MÜNÂKAZA Maddesine bakınız.
NAKZ-IAHD: Muahede ahkâmını bozmak ve verilen sözde durmamak anlamına gelir.
NEBZ-İ AHD de: Bir muahedeyi fesh ve nakzetmek demektir.
NEBZ kelimesi, lügatte: İlkâ, İlâm ve az bir şey anlamlarına gelmektedir.
NAM-IMÜSTEAR: Bir kimsenin, kendi adından başka, eğreti olarak aldığı isim demektir.
İkrar ıstılahında NÂMI MÜSTEAR: Başkasına ait bir şeyin, bilâf-ı hakikat olarak, diğer bir şahsa izafe edilmesi ve onun ismi ile anılması demektir. "Bir kimseye ait olan bir haklan senette başka bir şahıs nâmına yazılması...." gibi. Bu, muvazaa yoluyla yapılmış bir ikrar demektir.
ikrar Maddesine bakınız.
NAS: Lafe Maddesine bakınız.
UNÂŞİZE: Kocasının evinden, onun izni olmadan çıkıp, kendisini, haksız yere'kocasından men eden kadın demektir. Bu çıkış, hakM bir çıkış olabileceği gibi, hükmî bir çıkış da olabilir.
NAZİR: VASİYET Maddesine bakınız.
NÂZffi-I VAÖF: VAKIF Maddesine bakınız,
NEBİZ-İ TEMR: Birazcık pişirilmiş ve iştidâd ederek, müskir (= sarhoşluk verici) bir hâle gelmiş olan kuru veya yaş hurma suyu; yani, hurmadan elde edilmiş, —köpüklü veya köpüksüz— bir nevi hurma şarabı demektir.
NEBİZ-İ ZEBİB: Su içine atılarak, az bir jmüd-det pişirilmiş ve ekşiyerek müksir bir hâle gelmiş olan kuru üzüm suyu; yani, kuru üzümden elde edilmiş bir nevîjaraptır.
NECÂBET: Asalet; soyluluk; soy temizliği
NECASET
Necaset (= Necsi): Aslında veya ânzî (= geçici) olarak temiz bulunmayan bir madde demektir. Necis'in çoğulu ecnâs'tir. Meselâ: İdrar aslında Necistİr. Sidikli bir elbise ise *ânzî olarak) necistir; pistir, murdardır. Aslında pis (= necis) olan şeye neces de denilir. Necasetler,
1-) Necâset-i hafife.
2-) Necâset-i galîza (= Necâset-i mugallaza) olmak üzere ikiye ayrıldıkları gibi; akıcı olup olmadıklarına göre de.
A-) Mayi
B-) Câmid; olmak üzere ikiye ayrılırlar. Ayrıca, görünüp görünmemeleri itibariyle de
a-) Necaseti- mer'îyye
b-) Necâset-i gayr-i meriyye kısımlarına da ayrılır. Şimdi bunları ayrı ayrı açıklayalım: Necâset-i hafife: Pis olduğu hususunda, —başka bir dellille çeüşili bulunan— serî bir delil olan şeydir. Bu gibi necasetler, bir delile göre pis görülmekte ise de, diğer bir delile göre pis sayılmamaktadır. Eti yenen hayvanların bevilleri gibi... Necâset-i galîza: Pis olduğuna dair şer'î bir delil bulunduğu hâlde, bunun zıddına ait bir delil bulunmayan şeydir. Lâşe gibi...
Necâset-i mer'iyye: Hacmi bulunan veya kuruduktan sonra görülebilen herhangi bir pis maddedir. Akmış kanlar gibi...
Necâset-i gayr-i mer'iyye: Câmid bir hacmi bulunmayan veya bulaştığı yerde kuruduktan sonra görülemiyen herhangi bir pis maddedir. Sidik gibi... Hakikaten veya hükmen temiz olmayan şeyler, bazi ibâdetlerin yapılmasına mânidir.
NECIB: Soyu sopu temiz; nesli pâk olan kimse.
NECM: Yıldız demektir.
Bir zamanlar, vakitler, yıldızların doğuşları ile tâyin edildiği için; giren vakitlere ve ödenme vakti gelen borçlar İle vazifelere, mecaz yolu İle necm denilmiştir.
Bundan dolayı, İslâm* hukukunda: Bir borcun taksitlerini ödemek için hülûl eden belirli vakte ve vakti hülûl eden belirli borca ve bilhassa mükâtebin efendisine ödemeyi üzerine aldığı kitabet bedelinin her taksidine NECM adı verilmektedir.
NEDAMET: Pişmanlık; pişmanlık duymak; pişman olmak.
NADİM: Nedamet duyan, pişman olan kimse.
NÂDİMİYYET: Pişmanlık.
NEHİY
NEHİY: Yasak etme; yasak.
Diğer bir tarife göre NEHİY: Kendisi ile cezm ve istilâ yolu ile bir fiilin terk edilmesi istenilen sözdür. "Yalan söyleme.", "Hırsızlık etme." sözleri gibi...
NÂHÎ: Bir şeyi yasaklayan; bir fiilin terkedilmes-ni kat'î ve âmirâne bir sıfat ve şekilde men eden kimse demektir.
MENHİYYÜN ANH: Terkedİimesi ve kendisinden çekinibnesi istenilen yani yasaklanan şey demektir.
MENHİYYAT ve MEMNÛÂT tabirleri de yasaklanan ve men edilen şeyler demektir.
NEFSİ VÜCÛB: VÜCÛB: Maddesine bakınız.
SEFER: Sayılan üçten on'a kadar olan askerî birlik demektir.
Ancak NEFER kelimesi bir asker için de kullanılır. NEFER kelimesi çoğul anlamında yani askerler mânâsında da kullanılır.
SEFİR
NEFİR: Lügatte: Cemaat anlamına gelir.
Istılahta NEFİR: Bir beldede bulunan halkın; canlarına, mallarına, çoluk-çocuklarına saldırmak üzere, düşmanın gelmekte olduğundan haberdar edilmesi demektir. Ki, böyle bir durumda, o belde halkından muktedir olan bütün müslümanlar üzerine cihâd farz olur.
ENFÂR: Nefir'in çoğuludur; yani: Nefirler demektir.
MÜSTENFİR: Gazaya çıkılmasını flân ve talep eden kimse demektir.
NEFR: Harbe sürüklenip götürülen kimseler demektir.
NEFÎR-İ ÂM: Harb mıntıkasında bulunan bütün efradın, harb için seferber hâle gelmesi demektir. Kİ buna, düşmanın bir islâm beldesine bağteten (= ansızın, birdenbire, apansız) hücum ettiği ve bu düşmanı, İslâm kuvvetlerinden bir kısmının defedemiyeceği. takdirde müracaat olunur. Ve, bunun dairesi ihtiyaca göre genişleyip, imkân olduğu ölçüde, İslâm âleminin şark ve garbına kadar yayılırlar. Nefîr-i âm: :umûmî Seferberlik demektir.
NEFÎR-İ HÂSS: Muharebe için, yalnız bir kısım efradın seferber hâle gelmesi demektir.
Yani NEFÎR-İ HÂSS: Kısmî seferberlik hâli demektir.
Nefir-i Hâssa: Fazla kuvvet toplamaya lüzum görülmediği durumlarda başvurulur. Meselâ: Ülke hududlanndan birinde zuhur eden bir harb hâdisisini bertaraf etmek için, o sahada bulunan İslâm kuvvetleri kifayet ettiği takdirde diğer efradın silâh altına alınmasına lüzum görülmez.
NEFL: Tenfîl Maddesine bakınız.
NEHY = TEGRÎB: SÜRGÜN : Mücrim olan kimselerin, bir müddet için, bulundukları yerlerden, başka beldelere uzaklaştrnlmalan, sürülmeleri demektir.
NEKİ-İ TEMR: Kendi kendine kabaran ve kuvvetlenerek müskir (= sarhoşluk verici) bir hâle gelen, pişirilmiş kuru hurma suyu yani kuru hurmadan elde edilen bir nevi şarap demektir.
NEKİ-İ ZEBÎB: Kendi kendine galeyan eden ve kuvvetlenerek müskir bir hâle gelen, pişirilmemiş kuru üzüm şırası, yani kuru üzümden elde edilen bir nevi şarap demektir.
NESEB: Aslında, bir beldeye veya bir kabileye yahut bir mesleğe olan nisbet ve izafe demektir. NESEB: tâbiri, karabet (= yakınlık, akrabalık) anlamında, öteden beri kullanılagelmektedir.
Buna göre NESEB: Baba ve ana cihetleriden olan ittisal ve iştirak anlamına gelir. Bununlabirlikte NESEB kelimesi, genellikle, baba cihetinden olan akrabalıklar içni kullanılır. Bu cihetle, neseb iki nevidir:
1-) NESEB Bİ'T-TÛL = ÂMÛDÎ NESEB: Babalar ile ve babaların —ilâ nihayet— babalan ile; oğullan ve oğullann -ilâ nihâye- oğullan arasındaki ittisaldir.
2-) NESEB BPL-ARZ = UFKÎ NESEB: Erkek kardeşler ile bunların oğullan ve amca oğullan arasında olan ittisalden ibarettir.
NİSBET: Bu kelime, hem nesep mânâsına gelir, hem de bazı zâtlar yahut ayni cinsten olan eşyalar arasındaki belirli hususiyetlere ve miktarlara ıtlak olunur.
İki şey arasındaki mümâselet (= benzerlik) ve mü-şâkele {= aym şekilde olma) hâline MÜNÂSEBET denir.
İNTİSÂB: Bir şahsın, diğer bir şahsa yahut bir yere veya bir mesleğe olan bağlılığı ve alakası demektir.
NEŞEME: Lügate: Neft, insan ve her şeyin başlangıcı anlamlanna gelmektedir.
Istılahta NEŞEME: Azâd edilmek üzere satın alınan rakabe (= köle veya câriye) demektir.
NEŞEM: Neseme'nin çoğuludur.
ITKU'N-NESEME: Azâd edilmek satın alınmış bir köleyi azâd etmek demektir.
Kendisine vasiyette bulunulmuş olan bir şahsın, vasiyette bulunmuş olan şahıs namına bir köle satın alıp, azâd etmesi gibi....
NESİL: Bir kimsenin babalan ve dedeleri mânâsına geldiği gibi sulbî çocuklan ve torunları anlamına da gelir.
Bir rivayete göre nesil tabiri, kızların evlâdına da şâmildir.
ENSÂL: Nesiler demektir.
NEZİR (= ADAK) TAVAFI: HAC / TAVAF TAVAFIN NEVİLERİ Maddelerine bakınız.
NIKZ-I VAKF: VAKIF Maddesine bakınız.
NİFAK: Bir kimsenin, zahiren müslüman görüldüğü hâlde, kalben küfür mesleklerinden biline bağlı bulunması demektir. Böyle bir şahsa MÜNAFIK denir.
NİFAS: Annelik yâni çocuk doğurma hâli yâni lo-husalık demektir.
Bu durumda yani lohusahk hâlinde zuhur eden kana da nifas denir. Lohusalık hâlinde bulunan kadına da nfifesâ denir.
NİKÂB
NİKÂH: Evlenmek, tezvic akdi yapmak demektir. Yani, kasden mülk-i müt'ayı müfid olan bir akiddir.
Nikâh akdi ile bir aile teşekkül eder. Ve bu akidle, bir erkek ile bir kadın arasında bir takım haklar eder ve bunlann birbirlerinden meşru surette istifâde etmeleri caiz olur.
MUNAKEHE: Bir erkekle bir kadının nikâh akdinde bulunmaları demektir.
MÜNÂKEHÂT: MÜNAKEHE'nin çoğuludur.
İSTİNKÂH: Nikahlanmak ve nikâh talebinde bulunmak mânâlarını ifâde eder.
NİKÂHI SAHİH: Sıhhat şartlarının tamamını kendisinde bulunduran nikâhtır.
Nikâh-ı Sahih iki kısma ayrılır:
1-) Nikâh-ı Nafiz: Nikâh şartlarım tamamen cami olup, hiç bir kimsenin İznine bağlı (= icazetine mevkuf) bulunmayan nikâhtır. Bu da İki tasma ayrılır:
a-) Lâzım Nikâh: Nafiz (= geçerli) ve hıyâr-i fesihten (= feshetme muhayyerliğinden) uzak olup, fesih tehlikesine mâruz bulunmayan nikâhtır.
b-) Gayr-i Lâzım Nikâh: Nafiz (= geçerli) olmakla beraber, feshedilmesi kabil olan (yani böyle bir tehlikeye manız bulunan) nikâhtır ki, muhayyer olan, bu nikâh akdini feshedebilir.
2-) Nikâh-ı Gayri- Nafiz: Sıhhat şartlarını cami olmakla beraber, nikâh sahibinin veya velisinin iznine bağlı (= icazetine mevkuf) bulunan nikâhtır. Nikâh-ı Gayr-i Nâfiz'e, Nikâh-ı Mevkuf da denir.
NİKÂH-I FÂSİD: Sıhhat şartlarını cami olmayan nikâhtır. Şahitsiz aktedilen nikâh gibi...
NİKÂH-I BÂTIL: Üzerine asla nikâh hükümleri terettüp etmeyen nikâhtır. Başkasının zevcesi ile bilerek evlenmek gibi...
NİKÂH-I MUVAKKAT: Muayyen bir zaman için veya belirsiz bir müddet ile mukayyed olarak yapılan nikâhtır.
NİKÂH-I MUT'A: Müt'â (= muvakkat kazanç) temettü (= kâr, fayda) veya istimta (= faydalanma) gibi bir tâbir ile, bir müddet için yapılan nikâhtır.
NİKÂH-I SİGAR: İta" kadının, mehir tesmiye edilmeden (= belirlenmeden), biri diğerine mukabil olmak üzere, iki erkeğe .tezvic edilmesi demektir. Meselâ: İki erkek, birbirine, kız kardeşlerini bu şekilde tezvic edecek olurlarsa, bu durumda, bir nikâh-ı şigâr meydana gelmiş olur.
Aslında şigâr ve şügûr kelimeleri, lügatte hulüv (= hâlîlik, boşluk) mânâsına gelir. Nitekim, hükümdardan hâli olan bölgeye veya beldeye belde-i şâgıre denilir.
Böyle bir nikâh da, mehirden hâlî olduğu için, bu ismi almıştır.
NİKÂH-I FUZÛLÎ: Asıl, velî, vekil veya elçi olmayan bir şahsın, başkası nâmına yapmış oludğu nikâhtır.
NİKÂH MECLİSİ: Nikâh akdi için toplanılan yer.
NİKÂH AHKÂMI: Nikâhın akdedilmesi üzerine terettüp eden mehir ve nafaka gibi eserler, semereler demektir.
NİKÂH AKDİ: Bir kadınla bir erkeğin nikâhı iltizam ve taahhüd etmeleri ve bu husustaki îcâb ve kabulün birbirlerine rabtedilmesindeıı (bağlanmasından) ibarettir.
Nikâh akdine Nikâh Kıymak da denir. Akid, aslında lügatte düğmelemek, düzmeyi iliklemek mânâlarına gelir.
İCÂB—I NİKÂH: Nikahı vücude getirmek için ilk önce söylenilen sözdür. Nikâh bu sözle sabit ol' -maya başlamış olur.
KABÛL-İ NİKÂH: Nikâhı meydana getirmek için, îcâbtan sonra söylenilen sözdür. Nikâh, bu kabul sözü ile tamamlanmış olur.
Meselâ: Nikâhta erkeğin: "Seni tezevvöc ettim." demesi îcâb; bundan sonra da, kadının: "Ben de nefsimi sana tezvic ettim." demesi kabuldür. Bunun aksine olarak, Önce kadının: "Ben, nefsimi sana tezvic ettim." demesi îcâb ve erkeğin, kadının bu sözünden sonra: "Bende, seni tezevvüc ettim." demesi de —yine— kabuldür.
NİSÂB: Zekât gibi bazı vecibelerle, hadd-i sirkat gibi bazı cezaların vücûbuna alâmet olmak bazı cezaların vûcubuna alâmet olmak üzere Şâri-î Hakim tarafından nasbedilen ve bilerlenen muayyen bir miktardır.
Meselâ: Zekâtta iki yüz dirhem gümüş'ün veya yirmi müskâl altının nisâb olması gibi...
NİSÂB-ISİRKAT: Hadd-i sirkati (= hırsızlıktan dolayı uygulanacak haddi) icâbettirecek mal mik-tandır.
Bu miktar, hanefî mezhebine göre bir dinar veya hâlis gümüşten darbedilmiş on dirhem; yahut kıymeti bu miktara eşit olan maldır.
NİSEB-İ A'DÂT (= SAYILARIN BİRBİRİ İLE NİSBETÎ): Sayılar arasında mukayese demektir. İki sayı birbiriyle karşılaşdnldığında, şu dört durumdan biri meydana gelir.
1-) TEMÂSÜL: İki sayının bir birine eşit (= müsâ-vî) olması hâlidir. 6=6 gibi...
2-) TEDAHÜL: İki sayıdan, büyük olanının küçük olana kalansız olarak bölünebilmes hâlidir. Meselâ: 8 ile 4 sayılan arasında tedahül vardır. Çünkü: 8 sayısı, 4 sayışma kalansız olarak bölünebilir (8:4 = 2)
Keza: 6 ile 3 arasında da tedahül vardır. (6:2 = 2) 3-) TEVÂFUK: İki sayıdan birinin, diğerine kalansız olarak bölünmeyip; bu iki sayının, üçüncü bir sayı ile kalansız olarak bölünebilmeleri hâlidir. Her iki sayıyı da kalansız olarak bölebilen bu üçüncü sayıya ORTAK BÖLEN (= KÂSIM-I MÜŞTEREK) denir.
Bu iki sayıdan her birinin, ortak bolüne bölünmesinden meydana gelen sayıya (yani bölüm'e) o sayının VEFK'i denir.
Meselâ: 9 ve 6 sayılan, birbirlerine kalansız olarak bölünemez. Ancak, bu sayılardan her ikisi1 de 3 sayısına kalansız olarak bölünebilir. 9 sayısı 3'e bölününce bölüm 3 olur..6 sayısı 3'e bölününce ise, bölüm iki olur. Bu durumda 9'un vefk'i 3; 6'nın vekfk'ı ise 2 olmuş olur.
(9:3 = 3) ve (6:3 = 2)
TEBÂYÜN: İta' sayı arasında bir'den başka ortak bölen bulunmaması halidir. N sselâ; 9 ile 10 veya 6 ile 5 sayılan gibi.... B s sayılar birbirlerine bölünmedikleri gibi; bunların l'den başka ortak bölenleri (= kâsım-i müşterekleri) de yoktur.
NİŞANLANMA: Evlenme talebi özerine verilen olumlu cevap, söz ve bunun üzerine yapılan bir takım merasimler demektir.
NİYYET
Niyyet: Kasd mânâsına gelir ve kalbin bir şeye azmetmesi, yönelmesi demektir. Şer'an niyyet: Yapilaa bir vazife ile, Allahu Teâlâ'-ya tâatte bulunmayı ve O'na manen yakınlaşmayı kas-detmek demektir.
Bir amelin ibâdet olabilmesi için, böyle bir niyete ihtiyaç vardır.
Meselâ: Biz, namazı sadece Allahu Teâlâ'nın emrine itaat etmek, O'nun rızâsını kazanmak için kıla-nz. Bu, namaz hakkında bir niyettir. Yoksa, yalnız başkalarına göstermek veya Öğretmek yahut bedenen istifâde etmek için namaz seklinde yapılacak davranışlar, bir ibâdet sayılmaz. Niyete mukârin olan bir taharet (meselâ: Abdest almak, gusletmek) de bir ibâdettir.
NOKSAN
NOKSAN: Eksiklik, azalma, azlık; eksik, kusurlu, nakıs gibi anlamlan İfâde eder.
NOKSÂN-I ARZ: Bİr yere ekin ekilmeden veya bina yapılmadan önce değeri olan kira bedeli ile, ekin ekildikten yahut bina yapıldıktan sonra alınan kira bedeli arasındaki miktar demektir.
Meselâ: Bİr tarlanın ekilmeden önceki kira bedeli yüz bin lira, ekildikten sonraki kira bedeli ise seksen bin lira olsa; bu durumda noksân-ı arz yirmi bin lira olmuş olur.
Müffâbih olan budur.
Bazı fakryhlere göre ise, böyle bir tarlanın ekilmeden önce satıldığı takdirde kıymeti ile, ekildikten sonraki kıymetine bakılır. Bu iki kıymet arasındaki fark ise, noksân-ı arz olmuş olur.
NOKSÂN-I FAHİŞ: Bir şeyin dörtte biri ölçüsünde veya daha fazla olan kısmı
NOKSÂN-I YESİR: Bir şeyin, değerinin dörtte birine ulaşmayan noksanlıktır.
NOKSÂN-I SEMEN: Tarafsız bir bilirkişinin ih-bâriyle (= haber vermesiyle) mâ'lüm olan (= bilinen) semen noksanı demektir.
NUSRET: Yardım, ava ve inayet ve imdada yetişmek demektir.
İNTİŞÂR: Yardım İstemek anlamında kullanılır.
NÜKÛL: Vazgeçmek; geri dönmek; caymak; kaçınmak.
NÜSÜK: MENÂSİK Maddesine batanız.
ORUÇ (= SAVM = SİYAM) Oruç: İkinci fecirden itibaren, güneşin batmasına kadar, yemekten, içmekten ve cinsî yakınlaşmadan nefsi men etmek demektir. Orucun Arabcast Savm ve siyam'dır. Siyam, savm'in çoğulu olarak da kullanılır.
ORTAK PAYDA: ASL-I MES'ELE Maddesine bakınız.
ORTAK BÖLEN: NİSEB-İ A'DÂT Maddesine bakınız.
ÖLÜM: MEVT Maddesine bakınız. M ÖMÜR: Yaşama, yaşayış, hayat.
ÖMR-İ CÂVİD: Ebedî hayat
ÖMR- TAVÎL: Uzun ömür.
ÖRF:
ÖRF: Akılların şahadeti ile şöhrete ermiş olan ve tab'an kabul edilen, herhangi müstahsen bir şey; âdet gelenek demektir.
ÖRF-İ ÂM: Vâzin belirli olmayan ve her tarafta veya bazı beldelerde câri bulunan örf demektir.
ÖRF-İ HÂS: Bİr meslek müntesiplerine veya bir kavme yahut bir kavme veya bir belde ahâlisine mahsus olan ÖRF.
ÖRF-İ KAVtî: Bir cemâatin, bir lafzı belirli bir mânâda kullanmaları demektir ki, o lafzı işiten kimsenin aklına, başka bir mânâ gelmez. "Sobayı yak" denilmesinde olduğu gibi...
ÖRF-Î TÂRÎ: Örf ve âdete hamlolunacak şeyin vukuu sırasında ve ondan önce bulunmayıp, sonradan hadis olan örf.
ÖREN: Örf ve âdet üzere.
ÖRFÎ, ÖRFİYYE: Örfle, âdetle ilgili.
ÖRFÎ İDARE: —İcâbetüği zaman— sivil idare yerine askerî idare. Sıkı yönetim.
ÖRFİYYÂT: Örf, âdete, geleneğe bağlı olan şeyler.
ÖZÜR: Bir kusur veya suçun bağışlanmasını, hoş görülmesini gerektiren sebep. Mazeret. Suçun bağışlanması. Engel. Kusur. Eksiklik. [3][15]
PAK: Temiz
PARE: Parça
PAYDA: ASL-I MES'ELE Maddesine batanız.
PERDEDİR: Perdeci. Büyük bir kimsenin kapısında bekleyip, içeri girecek şahıslara kapı perdesini açmakla görevli olan.kimse. [4][16]
RABITA: İkİ şeyi birbirine bağlayan şey; bağ. Münâsebet; ilgi; alâka. Bağlılık; mensup olma.
RÂCİL: (Askerlikte) yaya, piyade demektir. Ganimetlerden hisse almak hususunda, deve, katır, eşek gibi —düşmanı korkutmayan ve dehşete düşürmeyen— hayvanlara binmiş bulunanlar da râ-cil (= yaya -= piyade) sayılırlar.
RADA'
RADA': Lügatte; Meme emmek demektir.
RAD RADAA, İRTİDA' kelimeleri de meme emmek anlamına gelir.
IRDA': Meme emzirmek demektir.
MÜRADAA ve RIDA' kelimeleri, iki çocuğun bir memeden süt emmesi anlamına gelir. Bu durumda, emen çocuklardan her biri, diğerini RÂDİ-İ olmuş olur.
Istılahta RADA': En az dokuz yaşında bulunan veya daha yaşlı olan bir kadının sütünün, belirli vaktinde, bir çocuğun midesine girmesi demektir.
RADÎ': Süt emen çocuk ve bir memeden süt emen çocuklardan her biri anlamlarına kullanılır.
Bu anlamda RÂDİ' ve MÜRTEDİ' kelimeleri de kullanılmaktadır.
RÂHİLE: Erkek olsun, dişi olsun, binek hayvanı
olarak kullanılan deve demektir. RâhOe kelimesi, —mutlak olarak— binek hayvanı anlamında da kullanılır.
RAHİP: Hıristiyanlar arasında âbid ve zâhid kimse demektir.
Rehb: Korku, haşyet anlamına gelir. Rahibin çoğulu: REHÂBİB'tir.
RAKABE: Köle ve câriye demektir.
RİKAB, RAKABÂT ve RUKÛB kelimeleri RAKABE kelimesinin çoğuludur. Yani bu kelimelerden her biri köleler, cariyeler anlamına gelir.
RAKABE kelimesi aslında boyun ve boyun kökü anlamındadır. Esirlerin boyunlarına kement takılmasından dolayı, köle ve cariyeye kinaye olarak bu isim verilmiştir.
Bununla beraber, her şeyin aslına zâtına da RAKABE denilmesi yaygındır. Rakabe-i Vakf gibi...
FEKK-İ RAKABE: Köle veya cariyeyi azâd etmek; memlûkün boynundaki esaret halkasını çözüp, serbest bırakmak demektir.
RAKABE ETMEK: VAKIF Maddesine batanız.
RAVZA-İ MVTAHHARA: Mescid-i Nebî'nin Fahr-i Âlem (S.A.V.) Efendimizin Kabr-i Seadetle-ri ile Minber-i Şerif arasında kalan kısmıdır. Burası, 10 metre genişliğinde ve 20 metre uzunluğunda (yani 200 metrekarelik) pek mübarek bir yerdir.
Fahr-i Âlem (S.A.V.) Efendimiz biriıadîs-i şeriflerde şöyle buyurmuşlardır:
—"Evimle minberim arası, cennet bahçelerinden bir bahçedir:"
Halk arasında, Resûl-i Ekrem (S.A.V.) Efendimizin Kabr-i Seâdetlerine de RAVZA-İ MÜTAHHA-RE denilmektedir.
Sahih-i Buhârî Muhtasan Tecrîd-i Sarîh Terce-mesi; elit: 4; sayfa: 268; Hadis No: 607
RAYB: Şek, şüphe ve hacet anlamlarına gelir.
RÜYÛB: Reybler demektir.
RIBE: Şek ve töhmet anlamında kullanılır.
RAYBÜ'L-MENÛN: Dünya hâdiseleri demektir.
REYB—Ü GÜMÂN: Şüphe ve zan demektir.
BİLÂ REYB: Şüphesiz demektir.
RAZH: Savaşta hizmetleri görülen kadınlarla, çocuklara, kölelere ve zımnîlere ganimet mallarından verilen bir miktar mal demektir.
Razh'ın miktarı fiilen savaşanlara verilen hisselerdan az olur.
Razh'ın miktarını belirleme yetkisi veliyyü'1-emre aittir.
RAZH kelimesi, lügatte; Az bir şey vermek ve az bir miktarda verilen şey anlamlarını ifâde eder.
Kendileri mükâtil ve mücâhidlerden sayılmadıkla-n hâlde, savaşta bazı hizmetleri görüldüğü için ga-nîmet mallarından razh namı ile mal alan kimselere EHLİ RAZH denir.
REBBÜ'L-HAZANE: Hizâne hakkına mâlik bulunan kimse demektir.
Buna HÂZİN, HÂZİNE, MEN LEHÜ'L-HAZENE de denir.
MAZÛN, MAHZÛNE: Hızâneye tâbi çocuk demektir.
RECM: Lügatte: Kati, şetm, tard, terk, bühtan, tel'in, efrîn, sadık ve nedîm mânâlarına gelir. Atılaniaşa da RECM denir.
RÜCÛM: Recm'in çoğuludur. Istılahta RECM: Muhsan olan zânî ile muhsana bulunan zâniyeyi vech-i mahsus üzere taşlayarak öldürmek demektir.
RED
RED: Ashâb-ı ferâiz hisselerini aldıktan sonra, te-rikeden kalan kısmı (= bakîyi), nisbî senim sahiplerinin sehimleri nisbetinde, kendilerine dağıtmak demektir.
REDDİYYE: Hisselerin (= payların) toplamınm, mahreçten (= ortak paydan) eksik çıktığı miras mes'-elesidir.
REHN-tügâne: Sabit, dâim ve payidar anlamına gelen bu kelime, aynı zamanda herhangi bir sebepten dolayı, bir şeyi mahbus ve mevkuf kılmak anlamını da ifâde eder.
Fıkıh ıstılahında REHN: Bir malı; kendisinden tamamen veya kısmen istifa edilmesi (= alınması, öde-tihnesi) mümkün olan mâlîbir hak mukabilinde, o hak sahibinin veya bir başka şahsın elinde, rızâ ile mahbûs ve mevkuf kılmak demektir.
MERHUN: Bir başkasının elinde mahbüs ve mevkuf bırakılan yani rehin verilen mal demektir. REHİN kelimesi, MERHÛN anlamında da kullanılır.
Rehin'in çoğulu: RÜHÛN ve RİHAN gelir.
REHİN = REHİNE: Bir şeyi rehin etmek, rehin bırakmak mânâsına gelir; yani bu kelimeler MERHÛN mânâsında da kullanılır.
REHÎNE'nin çoğulu REHÂYİN'dir.
IRHÂN: Rehin bırakmak anlamında kullanılır.
RÂHİN: Rehin veren; yani: Hakîkaten veya hükmen medyun (= borçlu) olup; —bunun karşılığında, bir şeyi— rehin bırakan kimse demektir.
MÜRTEHİN: Hak sahibi saatiyle rehin alan kimse demektir.
MÜRTEHEN: Bir şey mukabilinde rehin olarak ahkonan şey anlamındadır.
İRTİHÂN: Bir hakkın istifasını (= geri alınmasını) temin için, rehin almak demektir.
REHN-İ SAHİH: Sıhhat şartlarım cami olan; diğer bir deyişle: Asıl ve vasıf itibariyle sahih bulunan rehin akdi demektir.
REHN-İ FÂSİD: Asıl itibariyle sahih olup, vasıf İtibariyle sahih olmayan, yani: Aslında mün'akid olduğu hâlde, bazı haricî vasıfları itibariyle gayr-i meşru . bulunan rehindir.
Müşa'ı (= hisseleri ayrılmamış, ortak bir malı) veya meşgul bir şeyi rehin vermek gibi...
REHN-İ BÂTIL: Aslen sahih olmayan rehindir. Mal olmayan bir şeyi rehin vermek ve binefsihî maz* mun (= ödenmesi gerekli) olmayan bir şey mukabilinde rehin almak gibi...
TERHİN: Bir mali, bir hak karşılığında rehin vermek, mahpus bulundurmak demektir.
FEKK-İ REHN; Rehn izâle etmek (= ortadan kaldırmak); borcu ödeyip, merhûnu rehiniyetten tahlîs etmek (= kurtarmak); rehni çözmek demektir.
FÜKÛK: Rehni kurtarmak anlamındadır.
İFTİKÂK da: Rehni kurtarmak anlamına gelir.
REHAVET; Tembellik, gevşeklik, pörsüklük, ihmalkârlık
REDİ': Kendisi için süt anne tutulan çocuk demektir. Rıdaâ Maddesine de bakınız.
Rek'at: Namazın bölümlerinden her biri demektir. Bir namazda, birbirini takip eden kıyam, rükû ye iki secdeden meydana gelen bölüme rek'ât denir.
REMY-İ CİMÂR: (= ŞEYTAN TAŞLAMAK): Mina'da, Cemre adı verilen taş kümelerine ufacık taşlar atmak demektir.
Hac sırasında, bayram günlerinde, Mina'da, Akabe Cemresi, Orta Cemre ve Küçük Cemre adı verlilen üç Cemreye usûlüne göre taş atmak vaciptir.
CEMRE MaddesİRe de bakınız.
REMEL: (Hac'da) erkeklerin, tavafın ilk üç şav-, tında, kısa adımlarla koşarak ve omuzlan silkerek, çalımlı ve sür'atli bir şekilde yürümektir.
Kendisinden sonra sa'y yapılacak olan tavaflarda remel yapmak sünnettir.
Sonunda sa'y yapılmayacak olan tavaflarda remel yapmak gerekmez.
RE'SÜ'L-MÂL: Sermaye. Bir ticaret veya bir şirket için kullanılan asıl mal demektir.
RE'SÜ'L-MÂL: Ana para, sermâye kapital.
MAL: MAL Maddesine de bakınız.
RIK: Lügatte: Kulluk (= ubudiyet) anlamına gelir. Istılahta RIK: Varlığı ile insanı temellüke (= mülk
olmaya) mahal kılan hükmî bir vasıftır, Diğer bir tarife göre RIK: Esir edilen harbî hakkında sabit olan manevî bir sıfattır ki, o esir, bu yüzden hürriyetini kaybetmiş olur.
RAKİK: Köle, câriye demektir.
Bu kelime bir köle ve câriye için kullanıldığı gibi, birden çok köle veya câriye için de kullanılabilir.
ERİKKÂ: Rakikler demektir.
Esir olan kimselere düştükleri zaraf ve rikkatten dolayı RAKK denilmiştir. Dâr-ı harbten alınan esirler, rakik sayılmakla birlikte; bunlar dâr-i islâma getirilip, el altına alınmadıkça memlûkiyet (= sölelik) sıfatı ile sıfatlanmış olmazlar. Görüldüğü gibi, bu esirlerde nk, memlûkiyyetten ayrılmış oluyor.
RÎBÂ; Lügatte: Fazlalık, ziyâde dernektir. Istılahta RÎBÂ: Veznî veya keylî (= tartılan veya Ölçekle ölçülen) bîr malı, aynı cinsten ve daha fazla miktardaki bir mal ile, —bu fazlalığın bir karşılığı olmaksızın— değişmek demektir. Veya RİBA: Cinsleri muhtelif (= ayrı ayrı) olduğu hâlde, veznî, keylî, zira'î veya adedî olma yönünden aynı olan İki şeyden birini, diğeri karşılığında veresiye olarak değişmektir. Meselâ: On cumhuriyet altını, on bir cumhuriyet altım ile değiştirilse; fazla olan bir altın, —bir ivaz mukabilinde olmadığından— riba (= faiz) o'»r. Riba'iki kısımdır:
1-) RİBÂ-İ FAZL: Mevzûnat ve mekîlat (= Terazi ile tartılan ve ölçekle ölçülen) cinslerinden olan şeyleri, kendi cinsleriyle, peşin olarak, biri fazla olmak üzere değişmek demektir. Meselâ: On gram gümüşü, On bir gram gümüş ile,. derhal değişmek gibi..
2-) RİBÂ-İ NESÎ-E: Bir cinsten olan iki şeyden birini, diğeri kadılığında veresiye olarak satmak veya başka başka cinslerden oldukları hâlde veznî, keylî, zira'î veya adedî olmak hususunda aynı sınıfta bulunan iki şeyden birini, diğeri karşılığında veresiye olarak değişmektir İd, bu durumda bu şeylerin miktarları eşit olsa bile, bu değişim (ahş-veriş) yine de caiz olmaz.
EMVÂL-İ RİBEVİYE: Kendisinde ribâ câri olan mallar demektir. Arpa, buğday ve nakidler gibi...
RIBAT: Serhadde (= hudud boyunda) düşmanın hücum etme ihtimali bulunan bir yerde, sadece İslâm yurdunu muhafaza ve müdâfaa (= koruma ve savunma) maksadiyle ikâmet etmek mânâsım ifade eden bir tâbirdir.
Aslında RİBAT: Müdâvemet (= devamlılık, bir işte devamlı çalışmak) demektir.
RİBAT: Herhangi bir şeyi iyice bağlamak için kullanılan ip, bağ ve at sürüsü anlamlarında da kullanılır.
RİBÂTÜ'L-HAYL: Hudutta bağlı bulunan süvari atlan anlamına gelir.
İmâret-hânelere, tekkelere ve kervansaraylara da RİBAT denilmektedir.
İslâmı kuvvetlendirmek ve müslümanlan düşmanların şerrinden korumak maksadiyle, serhatte ikâmet' etme hâline MÜRÂBITA denilir.
MÜRABIİÎN: İslâmı kuvvetlendirmek ve müslümanlan düşmanların şerrinden korumak için, devamlı olarak hudutta ikâmet eden mücâhidler demektir.
RİBH: Faİde ve kâr anlamlarına gelir. Meselâ; Bin liraya alınan bir mal, bin yüz liraya satılsa; bu yüz lira bir RİBH olmuş bulunur.
ERBÂH: Ribh'in çoğuludur.
İBRAH ise: Bir maldan kâr temin etmek demektir.
RİDÂ: Belden yukarıya örtülen, havlu veya benzeri şeylerden yapılan örtü. (Hıramın üst kısmı).
RİDDET: İslâm Dini«Jen dör>mek; küfre düşmek demektir.
İtidâd: Maddesine de bakınız.
RİKAZ: Lügatte: Tesbit mânâsına gelen rekz kökünden gelen ve merküz(= rekzolunmuş, dikilmiş, saplanmış) anlamına kullanılan bir kelimedir. Istılahta RHCAZ: Yer altında tabiî olarak bulunan mâdenler ve defineler demektir.
RİSÂLET
RİSÂLET: Sefaret; elçilik; bir kimsenin, tasarrufta mezuniyet ve dahli olmaksızın, bir şahsın sözünü, başkasına tebliğ etmesidir.
RESUL: E'çi. Peygamber.
RISALET: Bir şahsı, bir görevle, bîr yere göndermek. Elçilik. Peygamberlik.
MÜRS1L: (Elçi) gönderen, yollayan.
MÜRSELÜN İLEYH: Kendisine (elçi) gönderilmiş olan ve söz kendisine tebliğ olunan kimse demektir.
MÜRSEL: Gönderilmiş, yollanmış (elçi); Peygamber.
RİVAYET: Bir sözü veya bir olayı başkasına nakletmek demektir.
"Filan şöyle dedi." veya".... demiş." yahut, "Şöyle bir vak'a oldu." veya "... olmuş." tâbirleri birer rivayettir.
RAVI: Bir sözü veya bir olayı rivayet eden şahıs demektir.
RÜVAT: Râvî'nin çoğuludur; yânî râvîler demektir.
Nâkil de, râvî anlamındadır. Hadîs ıstılahında RÂVÎ: Bir hadîs-i şerifi, senetlerini zikrederek nakleden kimse demektir.
RUHSAT: Kulların özürlerinden dolayı, kendilerine bir suhulet (= kolaylık) ve müsaade olmak üzere, ikinci derecede meşru kılınan bir şeydir. Meselâ: Sefer (= yolculuk) hâlinde ramazan-ı şerif orucunun tutulmaması gibi...
Meydana gelen bir ikrah (= zor kullanma, tehdit, baskı) neticesinde, bir başkasının malını itlaf da bu kabildendir ve bu durumda, bu itlaf hakkında şer'î bir ruhsat bulunmuş olur. Bîr hâdisede azimet ile ruhsat bir araya gelince, azimet yolunu İltizam etmek, bir takva nişanesi sayılır.
Rükû: (Lügatte) eğilmek demektir.
Istılahta rükû: Namaz kılan bir kimsenin, kırâaten sona eğilerek, başı ile arkasını düz bir vaziyete getirmesidir.
RÜKN-İ HÂCER-İ ESVED: KA'BE / KA'BE-NİN KISIMLARI Maddesine bakınız.
RÜKN-IIRÂKÎ: KA'BE / KA'BENİN KISIMLARI Maddesine bakınız.
RÜKN-İ ŞÂMÎ: KA'BE / KA'BE'NİN KISIMLARI Maddesine bakınız.
RÜKÜN: