Emirler

Alıntı..Eser Adı: Kur’ân-ı Kerîm’deki Temel Emirler ve Yasaklar

Yazar: Emre Dorman

İletişim: www.emredorman.com

Kur’ân-ı Kerîm’deki

Temel

Emirler ve Yasaklar

Emirler

İnsanlardan öylesi de vardır ki, kendini Allah’ın rızasını/

hoşnutluğunu elde etmeye adar/nefsini feda eder. Allah,

kullarına karşı çok Şefkatlidir (Raûf).

2 Bakara Suresi Ayet 207

Allah’a İman Edin

Ey Rabbimiz! Bir çağırıcının, ‘Rabbinize inanın’ diye

imana çağırdığını işittik ve iman ettik. Ey Rabbimiz!

Günahlarımızı bağışla bizim. Kötülüklerimizin üstünü

ört ve bize iyiliklerle ölmek nasip et.

3 Ali İmran Suresi Ayet 193

Hz. Âdem’den itibaren gönderilen ilahi dinlerin en temel

mesajı Allah’a iman etmek yani gönülden bir teslimiyetle

Allah’a inanmaktır. Allah’a iman eden kul, imanın gereği olan

vazifelerini yerine getirerek bir manada imanının hakkını verir.

Çünkü Kur’ân ayetlerine göre Allah’a tam manasıyla iman

etmek sadece dil ile tekrar edilerek gerçekleşecek bir şey değildir.

Evet, kişi aklen ve dil ile Allah’a iman ettiğini ifade

ediyorsa şayet İslâm dinine girmiş demektir. Ancak gerekleri

yerine getirilmediği takdirde iman kişinin kalbine yerleşmeyecek

(49/14) ve bu inanç tam anlamıyla Kur’ân’da çizilen inanan

profili ile örtüşmeyecektir. Bu yüzden Allah’a iman söz

ile yapıldığından daha da kuvvetli bir şekilde akıl ve kalp ile

de yapılmalı ve imanın gerekleri yerine getirilmelidir. Allah’a

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

iman eden kişi Allah yok gibi yaşayamaz. Yaşantısıyla ilgili

kararlarını Allah’ın rızasını gözeterek alır.

Allah’a iman etmek kadar insanı şerefli kılacak başka bir

inanç yoktur. Allah’a gönülden yapılan bir iman, kişiyi şeytanın

tuzaklarından uzak tutar. Kur’ân’ın ilkelerine yaklaştırarak

kötülüklerden alıkoyar.

EMRE DORMAN

Allah Birdir. O’na Hiçbir Şeyi Ortak Koşmayın

Allah’a kulluk edin. O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın.

4 Nisa Suresi Ayet 36

Hz. Âdem’den itibaren gönderilen dinlerin ortak adı ‘İslâm’

yani Allah’a teslim olmaktır.* Aynı zamanda söz konusu dinler

‘Tevhit’ yani ‘Birlik’, ‘Birlemek’ anlamlarına gelen ve Allah’tan

başka ilahları reddederek ilah olarak yalnız Allah’ı bilip ona

iman etmeyi ifade eden dinlerdir. Kur’ân ayetleri kulluk ve ibadetin

yalnız Allah’a yapılmasını, yalnız Allah’ın emir ve yasaklarına

uyulmasını, yalnız Allah’a itaat ederek yalnız O’ndan

sakınılmasını emreder. Kur’ân ayetlerinin ifadesiyle Allah’a ortak

olabilecek hiçbir varlık yoktur (30/40). Hiçbir şey onun eşi

ve benzeri değildir (112/4). Yerde de gökte de Allah’tan başka

ilah yoktur (21/22).

* İslâm dini denilince günümüzde peygamberimiz Hz. Muhammed’e vahyedilen

Kur’ân-ı Kerîm’e tâbi olanlar anlaşılmaktadır. Bu anlamıyla birlikte İslâm

kelimesinin Kur’ânî kullanımı daha geniş ve kuşatıcı bir şeyi ifade etmektedir.

Kur’ânî kullanımda Hz. Âdem’den itibaren gönderilen tüm dinlerin ortak

adıdır İslâm. Yine aynı şekilde Müslüman ifadesinin de Kur’ânî kullanım

içinde Allah’a teslim olan tüm peygamberler ve takipçilerini ifade etmek için

de kullanıldığını görürüz (2/128-2/132-5/43 vd.). Kur’ân’da peygamberimiz

Hz. Muhammed ile birlikte inananları özel olarak ifade etmek için daha çok

müminler yani inananlar ifadesi kullanılmaktadır.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Ayetlerde: “Allah, kendisine ortak koşulmasını affetmez.”

(4/116) diye buyrulmaktadır. Kur’ân’a göre Allah’ın affetmeyeceği

tek günah kendisine ortak koşulmasıdır. Bu sebeple

pek çok ayette şirkten yani ortak koşmaktan uzak durulması

emredilmiş, Allah’ın yanına başka ilahların konulması ya da

bazı varlıkların Allah ile kul arasında aracı kılınması yasaklanarak

bu suçu işleyenlerin sonunun cehennem olacağı bildirilmiştir:

“Gerçek olan şu ki, Allah’a ortak koşana Allah,

cenneti haram kılmıştır. Varacağı yer ateştir onun. Zalimlerin

yardımcıları olmayacaktır.” (5/72).

EMRE DORMAN

Yalnız Allah’a Kulluk/İbadet Edin.

Yalnız sana kulluk eder ve yalnız senden yardım dileriz.

1 Fatiha Suresi Ayet 5

Kur’ân’a göre kulluk ve ibadet yalnız Allah’a yapılır. Allah’a

iman eden ve O’nu her türlü noksanlıktan uzak tutan kişi, sahip

olduğu maddi manevi nimetlerden dolayı yaratıcısına olan borcunun

bir göstergesi olarak ibadet eder. Bu ibadetleri ile Allah’a

olan kulluk ve teslimiyetini ifade eder. Ayetlerde: “De ki: Benim

namazım, kulluğum, hayatım ve ölümüm âlemlerin

Rabbi olan Allah içindir.” (6/162) diye buyrulmakta ve gerçek

manada inanan bir kulun tam anlamıyla Allah’a olan teslimiyeti

ifade edilmektedir.

Allah’a gerektiği gibi kulluk etmeyen kişi kendi istek ve

arzularının esiri olur. Şeytanın kendisi için hazırladığı tuzaklara

kolayca düşer. Anlamsız sevdalar peşinde boş yere tüketir

ömrünü. Oysaki gönülden inanan bir kul için hayatı anlamlı

kılan şey Allah’a gerçek manada kul olmak ve yalnız Allah’a

ibadet etmektir.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Allah’ı Çok Anın ve

O’na Yaklaşmaya Vesile Arayın

Ey iman edenler! Allah’ı çok anın!

O’nu sabah-akşam tespih edin (yüceltin).

33 Ahzab Suresi Ayet 41-42

Kur’ân’da birçok ayette Allah’ın anılarak/hatırlanarak yüceltilmesi

buyrulur. Allah’ı çok anan kişi O’nun yüceliği karşısındaki

acizliğini anlamanın yanında O’nu sürekli akılda ve

kalpte tutarak desteğini hissedecek ve Allah’ın her an kendisiyle

beraber olduğunu bilecektir. Allah’ın her an kendisini gördüğünü,

yaptığı her davranışının hesabını soracağını bilen kul

bir günaha yeltenmesi gibi bir durumda hemen Allah’ı hatırlayıp

O’na sığınarak kötülüklerden uzak duracak ve hem bu

dünyası hem de âhireti için kendi namına hayırlı bir kazanç

sağlayacaktır (7/200). Allah’ı çok anan kul hem kendi yaratılışı

hem de evrenin yaratılışı hakkında düşünür ve var olan

her şeyin yalnız Allah’ın varlığı ile anlam kazanacağını idrak

ederek Allah’a teslim olur. Ayetlerde akıl ve gönül sahibi olan

inananlar için: “Onlar, ayakta, otururken, yan yatarken hep

EMRE DORMAN

Allah’ı hatırlarlar; göklerin ve yerin yaratılışı hakkında

derin derin düşünürler…” (3/191) diye buyrulmakta ve her

fırsatta Allah’ın anılmasının önemine vurgu yapılmaktadır.

Bununla birlikte Allah’ı sürekli anan kul O’na yaklaşmaya

vesile arayacak, hayırlı ve güzel işler üretmek için çalışıp çabalayacaktır.

Bu çabası ise ona âhireti için bir kurtuluş olacaktır:

“Ey iman edenler! Allah’tan (O’nun buyruklarına ters

düşmekten) sakının; O’na yaklaşmaya vesîle arayın. O’nun

yolunda gayret gösterin ki, kurtuluşa erebilesiniz.” (5/35).

Kur’ân’a göre Allah’ı en güzel anma şekli Kur’ân’ın okunması

ve Allah’ın Kur’ân’da yer alan isim ve sıfatları ile anılmasıdır.

Zira ayetlerde de ifade edildiği gibi en güzel isimler

Allah’ındır. Kul Rabbine yapacağı ibadetlerinde O’nun güzel

isimlerini hatırlar ve âlemler üzerindeki yüceliğini tasdik

eder: “De ki: İster Allah diye yakarın, ister Rahman diye

yakarın. Hangisiyle yakarırsanız yakarın, en güzel isimler

(Esmâül Hüsna) O’nundur.” (17/110).

Rabbinin adını anan ve bu anmayı sadece dil ile tekrar ederek

değil günlük iş ve eylemlerine tatbik ederek gerçekleştiren

kul sadece dili ile değil tüm benliği ile de Rabbine yönelecek ve

her işinde önceliği Allah’ın kendisinden isteklerine verecektir:

“Rabbinin adını an ve tüm benliğinle O’na yönel.” (73/8).

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Allah’a Dua Edin

Kullarım, beni sana soracak olurlarsa, gerçekten de

ben pek yakınım (Karîb). Bana dua ettiği zaman dua

edenin çağrısına cevap veririm.

2 Bakara Suresi Ayet 186

Dua mana itibariyle çağırmak, seslenmek, istemek; yardım

talep etmek gibi anlamlara gelmektedir. Dua kulun Allah’a

olan bir yönelişidir. Dua kul üzerinde psikolojik manada bir

rahatlama, huzur ve gönül tatmini doğurur. Duada Allah ile

kul arasında bir vasıta yoktur. Kul, Yaratanına halini arz eder

ve niyazda bulunur. Kul açısından dua etmek oldukça önemli

bir ibadettir.

Dua etmek Allah’a gönülden inanan bir kul için bulunmaz

bir nimettir. Allah’a yakararak durumunu arz eden kul her durum

ve şartta Allah’ın kendisini duyup halini bildiğini ve gönülden

inanarak dua etmişse şayet Allah’ın ona en güzel şekilde

cevap vereceğini bilir. Çünkü Allah’ın güzel isimlerinden biri

Mucîb yani en iyi şekilde cevap verendir. Dua, kulun Allah’a

olan teslimiyetinin samimi bir ifadesidir. Kişi her durumda

EMRE DORMAN

yalnız Allah’a sığınıp güvenir. Allah’ın dilemesi dışında kendisine

hiçbir şeyin isabet etmeyeceğini bilir. Allah’tan bir şey

dilerken her zaman hayırlısını ister. Gereksiz ısrarcılıktan kaçınır.

Kendisi için neyin hayırlı olduğunu yalnız Allah’ın bileceğine

gönülden inanır.

Dualar gönülden ve samimi bir biçimde yapıldığında Allah

mutlaka en olumlu ve güzel bir biçimde cevap verecektir.

Dualarda dünyevi maddi isteklerden çok hem bu dünya hayatında

hem de âhirette hayırlı iman ve ihlâs sahibi kullardan

olunmasının dilenmesi ve Allah’ın bize sunmuş olduğu sayısız

nimet ve imkândan dolayı şükredilmesi gerekir.

Aynı zamanda dua ihtiyaç içindeki kul için bulunmaz bir

şifadır. Allah’ı her an yanında hissetmek kula güç verir. Çünkü

yüce Allah Karîb’tir (Yakındır). Kullarına şah damarlarından

daha yakındır (50/16). Bu yakınlık zor durumlar karşısında kula

güven verir. Yine kul kendisini en iyi anlayanın Allah olduğunu

bilir. Çünkü Allah Âlim’dir. Her şeyi en iyi şekilde bilir.

Kul halini ifade ederken acaba Allah yanlış anlar mı diye düşünmez.

Allah’tan hiçbir şeyi gizleyemeyeceğini bildiğinden

riyadan uzak durur. Gönülden bir samimiyetle halini arz eder:

“Rabbini, sabah akşam, yüksek olmayan bir sesle, kendi

kendine, ürpertiyle, yalvara yalvara ve için için zikret/hatırla.

Gaflete kapılanlardan olma.” (7/205).

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Allah’tan Af Dileyin

Allah’tan af dileyin. Hiç kuşkusuz, Allah çok affedici

(Gâfur), çok esirgeyicidir (Rahîm).

73 Müzzemmil Suresi Ayet 20

Hatasızlık Allah’a mahsustur. Kul olarak hatalar ve günahlar

işlemekteyiz. Ancak şüphesiz Allah, Rahman (Merhametli)

ve Rahîm (Şefkatli) isimlerinin kuşatıcılığı altında

kullarını affetmek istemekte ve hataları sebebiyle pişman olduklarında

onlara bağışlanma kapısını açmaktadır. Yapmış olduğu

bir hata ya da girmiş olduğu bir günah neticesinde hemen

Allah’a sığınan ve bu suçundan ötürü O’ndan af dileyerek

hata ve günahında ısrar etmeyen kul, Allah’ın dilemesi halinde

affedilecektir. Yüce Allah tarafından insanlığa bir rehber

olması amacıyla gönderilen eşsiz kitap Kur’ân-ı Kerîm’in

Tövbe Suresi hariç* tüm sureleri Allah’ın Rahman ve Rahîm

* Kur’ân’daki 114 surenin 113’ü Besmele ile yani ‘Merhametli ve Şefkatli

Allah’ın Adıyla’ şeklinde başlar. Tövbe suresinin başında ise Besmele yoktur.

Bunun gerçek hikmetini Allah bilir. Ancak Tövbe suresi Allah tarafından

müşriklere (Allah’a ortak koşanlara) yöneltilmiş bir tehdit ve ikaz ile başladığından

başında bu sebeple Allah’ın Affediciliği ve Bağışlayıcılığına vurgu

yapılmamış olmasını düşünmek mümkündür. Yine de en doğrusunu şüphesiz

yalnız yüce Allah bilir.

EMRE DORMAN

isimleri ile başlamakta ve pek çok ayette Allah’ın söz konusu

isimlerine vurgu yapılmaktadır. Kısacası Allah hataları sebebiyle

kullarını affetmek istemekte ve onlara bu hatalarından

dönmeleri için fırsat vermektedir.

Bunu bilen kul ise Rabbinin yüceliği karşısında hatalarında

ısrarcı olmaz ve işlediği günahını yalnız Allah’ın affedeceğini

bilip O’na yönelerek hatasından dolayı pişmanlığını arz eder.

Kur’ân’a göre bu durum, örnek bir inanan tavrıdır: “Onlar,

çirkin bir iş yaptıklarında yahut benliklerine zulmettiklerinde,

Allah’ı hatırlar da günahları için af dilerler. Günahları

Allah’tan başka kim affeder ki? Ve onlar yaptıklarında

bile bile ısrar etmezler.” (3/135).

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Tövbe Edin

Ey müminler, Allah’a topluca tövbe edin ki

kurtuluşa erebilesiniz!

24 Nur Suresi Ayet 31

Yapılan hatalar sonucu Allah’tan af dilemek mümkün olduğu

gibi girilen günah ve haramlar sonucu bir daha bu suçlara

bulaşmamak üzere tövbe etmek de mümkündür. Kur’ân

ayetlerinde çirkin işlerden uzak durulması, bilgisizlikle işlenen

çirkinlik ve kötülükler halinde tövbe ederek bu halin düzeltilmesi

emredilir: “İçinizden her kim bilgisizlikle bir kötülük

işler de ardından tövbe edip halini düzeltirse, hiç

kuşkusuz, Allah çok affedici, çok merhametlidir.” (6/54).

Nefsine yenik düşerek hatalarında ısrar eden kul için tövbe

kapısı ölünceye kadar açıktır. Allah dilerse kulun tövbesini

kabul eder. Çünkü Allah, Tevvâb isminin kuşatıcılığı altında

tövbeleri çokça kabul edendir. Ancak kul, Allah’ın kabul edeceği

tövbenin yapılan hatada ısrar ve tekrar edilmeden yapılan

tövbe olacağını bilmelidir: “Allah’ın, kabulünü üstlendiği

tövbe, bilgisizlikle kötülük işleyip de çok geçmeden

tövbe edenler içindir. Allah, işte böylelerinin tövbesini ka47

EMRE DORMAN

bul eder. Allah en iyi şekilde Bilendir (Alîm’dir), Bilgeliğin

Kaynağıdır (Hakîm’dir)” (4/17).

Tövbe etme yapılan günahlardan uzak durmak adına Allah’a

söz vermektir. Kul hatalarından uzak durmak için ettiği tövbenin

Rabbi tarafından kabul edileceğini ummalı ama nasıl olsa

Allah’a tövbe ederim ve O da tövbemi kabul eder diyerek bile

bile günaha girmemelidir. Yine hayatı boyunca hatalarında

ısrar eden ya da inkâra saplanmış bir şekilde yaşayan birinin

de ölüm anındaki tövbesinin kabul olunmayacağını bilmelidir:

“Yoksa kötülükleri yapıp yapıp da her birine ölüm geldiğinde,

“İşte şimdi tövbe ettim” diyenler için tövbe yoktur.

İnkâra batmış olarak ölenlere de tövbe yoktur. Böylelerine

biz korkunç bir azap hazırladık.” (4/18).

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Okuyun, Araştırın, İnceleyin

Yaratan Rabbinin adıyla oku! İnsanı, embriyodan/

ilişip yapışan bir sudan yarattı. Oku! Rabbin en büyük

cömertliğin sahibidir. O’dur kalemle öğreten! İnsana

bilmediğini öğretti.

96 Alak Suresi Ayet 1-5

Kur’ân-ı Kerîm ayetlerinde her vesileyle okuyup araştırmaya,

düşünüp incelemeye vurgu yapılmıştır. Kur’ân’ın anlamı

da ‘okunan’ demektir. Ayetlerde sadece Kur’ân’ın okunması

değil Allah’ın ikinci bir kitabı olan evrenin de incelenip

araştırılması ve detayları üzerinde düşünülerek Allah’ın yüce

sanatına şahit olunması emredilir: “Onlar, ayakta, otururken,

yan yatarken hep Allah’ı zikrederler; göklerin ve yerin

yaratılışı hakkında derin derin düşünürler: Ey Rabbimiz!

Sen bunu boşuna yaratmadın. Şanın yücedir senin.

Ateş azabından koru bizi.” (3/191).

Kur’ân ayetleri inananları her fırsatta ilme ve araştırmaya

sevk edecek ifadeler içermekte; bu sayede cahillik ve bilgisizlik

sebebiyle düşülecek hataların önüne geçilmektedir.

EMRE DORMAN

Bununla birlikte sadece evrendeki delillerin incelenmesi

değil gündelik yaşamda karşılaşılan olaylar hakkında yargıda

bulunmadan önce söz konusu olayların da incelenip araştırılması

emredilir.

Gerçek bir inanan delile dayanır ve apaçık delillere göre

hareket eder: “Okuyup araştırdığınız şeylere, öğrettiğiniz

şu Kitap’a dayanarak benliklerini Allah’a adamış kullar

olun.” (3/179). “O halde, iyice araştırın, anlayın dinleyin…”

(4/94). “İyice araştırıp kavrayan bir topluluk

için âyetleri biz tam bir biçimde ayrıntılı kıldık.” (6/98).

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Allah’ın Size İndirdiği Kitaba Uyun

Rabbinizden size indirilene uyun…

7 A’raf Suresi Ayet 3

Allah tarafından insanlığa gönderilmiş vahiy bildirilerini

içeren Kur’ân-ı Kerîm, Allah ile insan arasındaki dinsel bağı

sağlamaktadır. Aynı zamanda Kur’ân insanlar için Allah’ın

kendilerinden nasıl bir kul olmalarını istediği ile ilgili buyrukları

öğrendikleri bir yaşam kılavuzudur. Allah’ın kulları

ile kurmuş olduğu bu irtibat sayesinde insan hem bu dünyası

hem de âhireti için öncelikli ve önemli olan şeylerin neler olduğunu

kavrayabilmekte ve hayata Kur’ân’ın açmış olduğu pencereden

bakabilmektedir. Kitaba uymanın en öncelikli gereği

ise kitabın okunması ve anlaşılmasıdır. Dini konularda yüce

Allah’ın kelâmına eksiltme ya da ilaveler yapmak veya ayetlerini

çekiştirmek suretiyle manasını saptırarak çeşitli anlamlar

çıkarmaya uğraşmak Kur’ân’a uyulmasını emreden söz konusu

ayetin hükmüne karşı çıkarak ilahi olanla insani olanı karıştırmak

demektir. Yüce Allah bu hataya düşmemeleri için insanları

uyarmaktadır.

EMRE DORMAN

İlahi Kitaplara İnanın

Ey iman edenler! Allah’a, O’nun resulüne, resulüne

indirmiş olduğu Kitap’a, daha önce indirmiş olduğu

Kitap’a inanın. Kim Allah’ı, O’nun meleklerini,

kitaplarını, resullerini ve âhiret gününü inkâr ederse

geri dönüşü olmayan bir sapıklığa gömülmüş olur.

4 Nisa Suresi Ayet 136

Kur’ân-ı Kerîm son kutsal kitap, Hz. Muhammed ise son

peygamber olarak yeryüzüne gönderilmiştir (33/40). Kur’ân

ayetleri incelendiğinde Hz. Âdem’den itibaren gelen en temel

ortak mesajın Allah’a teslim olmayı ifade eden İslâm dini üzerinde

bulunmak olduğu görülür. Kur’ân kendisinden önce gönderilmiş

kitapları; Tevrat, Zebur ve İncil’i tasdiklemekte ve söz

konusu kitaplarda kuşku ve ihtilafa düşülen bir kısım meseleleri

açıklayıp insanlara bildirmektedir. Yahudilik ve Hıristiyanlık

Allah tarafından gönderilen hak dinlerdir. Ancak gerek

sahip oldukları kutsal metinler gerekse o dinlere inanan insanların

din anlayışları üzerinde çok ciddi tahribatlar yapılmış ve

söz konusu dinler özlerinden uzaklaştırılmışlardır.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Dinlerinin insani müdahalelere maruz kalmış olmaları sebebiyle

bir Yahudi, İncil ve Kur’ân’ın hak kitaplar olduğunu reddedebilir.

Ya da bir Hıristiyan da Kur’ân’ın ilahiliğinden şüphe

ederek onu inkâr edebilir. Ancak bir müslüman için hem Tevrat

hem de İncil Allah tarafından gönderilmiş hak kitaplardır. Bu

yönüyle Kur’ân kendisinden önceki kutsal kitapların da Allah

tarafından gönderildiklerine iman edilmesi gerektiğini söyler.

Ancak bununla birlikte Yahudi ve Hıristiyan din adamlarının

Allah’ın kendilerine göndermiş olduğu ayetler üzerinde yaptıkları

tahrifatlara da dikkat çeker.

EMRE DORMAN

Peygamberlere İnanın

Hayırda erginlik o kişinin hakkıdır ki, Allah’a, âhiret

gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır;

akrabaya, yetimlere, çaresizlere, yolda kalmışa,

yoksullara, özgürlüğüne kavuşmak gayretinde olanlara

malı seve seve verir, namazı yerine getirir, zekâtı öder.

2 Bakara Suresi Ayet 177

Kur’ân’ın diğer bir temel buyruğu da peygamberlere iman

etmektir. Kur’ân’da adı geçen peygamberlerle birlikte Kur’ân’da

bahsedilmemiş peygamberlere de iman etmek ve aralarında

ayrım yapmamak gerekir (3/84). Hz. Âdem’den itibaren gönderilmiş

tüm peygamberler İslâm peygamberidir. Ortak bir

mesajı insanlığa iletmek için Allah tarafından görevlendirilmişlerdir.

Allah tarafından gönderildiğinde şüphe bulunmayan

peygamberlere iman etmek ve Allah’tan aldıkları buyrukları

insanlığa ulaştırmak için yapmış oldukları tebliğe uymak

gerekir. Allah’ın tarih boyunca insanlar ile irtibat kurma yöntemi

olan yine insanlar arasından seçmiş olduğu bu hak elçilerin

varlığının inkâr edilmesi ya da Allah’a iman edilmesine

rağmen dinin ya da peygamberliğin inkâr edilmesi Kur’ân

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

açısından kabul edilebilir bir şey değildir. Din ile peygamberlik

birbirinden ayrı düşünülemez. Ancak Kur’ân’a göre peygamberler

Allah’tan aldıkları hak mesajın tamamlayıcısı ya da

düzenleyicisi değil, tebliğ edici ve en başta kendi hayatlarına

tatbik edici örnek birer kuldurlar (10/15). Tüm dinler Allah’ın

izni ve o dini getiren peygamberler öncülüğünde inananların

fedakârlık ve mücadeleleri sonucu yükselerek hayat bulmuşlardır.

Bu yüzden Kur’ân’a göre gerek peygamberlerin varlığı

gerekse Allah’tan aldıkları buyruklardan hareketle yaşamış oldukları

dini hayatlarının inananlar için öncelikli bir örnek teşkil

etmesi sebebiyle peygamberlik dini açıdan oldukça önemli

bir konum arz etmektedir.

EMRE DORMAN

Âhiret Gününe İnanın

Allah’a ve âhiret gününe inanırlar, iyiyi-güzeli

emrederler, kötüyü ve çirkini yasaklarlar. Hayırlı

işlerde yarışırcasına koşarlar. İşte bunlar hayra ve

barışa yönelik hizmet üretenlerdendir.

3 Ali İmran Suresi Ayet 114

Kur’ân’ın en temel inançlarından bir diğeri de âhiretin varlığına

iman etmektir. Kur’ân’da pek çok ayette insanın yaratılışı

ile başlayan yeryüzü macerasının gelip geçici bir imtihan

süresi olduğu ifade edilmekte ve asıl varılacak yurdun âhiret

olduğu söylenmektedir (3/14). İçinde bulunduğumuz dünya

hayatı sonsuz olan âhiret yurdundaki durumumuzu belirleyecek

bir imtihan olmanın yanında aynı zamanda Rabbinin rızasını

ve sonsuzluğu arzulayan kul için bir vuslat yeri olmaktadır.

Kul için asıl hedef âhireti kazanmaktır. Bu sebeple âhirete

iman etmek hem bu dünyanın geçiciliği hem de bu dünyadaki

yaşantımızdan hesaba çekileceğimiz inancını ifade etmektir.

Bununla birlikte hem insanın varlığı hem de ahlaki davranışlar

içinde Allah’ın emir ve yasaklarının gözetilmesi sonsuz olan

ahiretin varlığı ile anlam kazanmaktadır. Ahirette gerçekle56

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

şecek olan hesap gününde herkese hak ettiği karşılık eksiksiz

bir biçimde verilecek ve kimse haksızlığa uğratılmayacaktır.

Gerçek anlamda adaletin sağlanması ve insanlar tarafından

haksızlığa uğrayan kişilerin hakkının sorulması ancak ahiretin

varlığı ile mümkün olabilir. Aksi halde hem bu dünyadaki

yaşantımız hem de uygulamaya çalıştığımız dini ve ahlaki ilkelerimiz

anlamsızlaşacak, bu dünyada kötülük ve çirkinlikler

işleyenlerin yapmış oldukları kötülük ve çirkinlikler yanlarına

kâr kalacaktır. Şüphesiz yüce Allah adildir ve hak edene

hak ettiği karşılığı vermeye kadirdir.

EMRE DORMAN

Meleklere İnanın

Kim Allah’a, O’nun meleklerine, resullerine,

Cebrail’e, Mikâil’e düşman kesilirse, Allah da bu tür

inkârcılara düşman kesilir.

2 Bakara Suresi Ayet 98

Melekler Allah’ın emri ve izni ile iş yapan varlıklardır.

Kur’ân ayetlerine göre meleklerin varlığına iman etmek gerekir.

Kur’ân ayetlerinden, vahyin ulaştırılması (16/102), Allah

ile insan arasında elçilik yapması (11/81), Allah’ın dilediği

kullarına melekler ile yardım ulaştırması (3/124), i nsanların

her söz ve davranışının kayıt altına alınması ve hakkında

ölüm hükmü verilenlerin canlarının alınması (8/50) gibi durumlarda

meleklerin Allah’ın emri ve izniyle memurluk yaptıklarını

görmekteyiz.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Namaz Kılın

Namazı kılın, zekâtı verin. Benlikleriniz için önden

gönderdiğiniz her hayrı, Allah katında bulacaksınız.

Hiç kuşkusuz, Allah, yapmakta olduklarınızı iyice

görmektedir.

2 Bakara Suresi Ayet 110

Kur’ân’daki en temel ibadet emirlerinden biri namaz kılmaktır.

Günün belirli vakitlerinde yerine getirilen bu ibadet ile

kul, dünyalık işlerini bir kenara bırakarak kendini ve tüm evreni

yaratan yüce Rabbine yönelerek O’na olan teslimiyetini

ifade eder. Namaz kadar her gün düzenli yapılması gereken

başka bir ibadet yoktur. Namaz Allah’ın anılması ve bir kulluk

vazifesidir. Şüphesiz yüce Allah’ın bizim ibadetimize ihtiyacı

yoktur. İbadete insanın ihtiyacı vardır. Çünkü namaz kılarken

okunan ayetler ve yapılan duaların kul üzerinde maddi manevi

bir esenliği vardır. Namaz, günlük koşuşturmaca içinde unuttuğumuz

bir takım gerçekleri bize hatırlatması ve bu sayede

bizi çeşitli kötülüklerden alı koymasının yanında (29/45) aynı

zamanda Yaratıcısına teşekkür etmek için de kula bir imkân

EMRE DORMAN

tanımaktadır. Namazı, kılınıp aradan çıkartılması gereken bir

ibadet olarak değil, Allah’a olan gönülden bağlılığın ve teslimiyetin

bir ifadesi olarak samimiyet ve konsantrasyon içinde

yerine getirmek gerekir.

Kur’ân-ı Kerîm’de özellikle Cuma günü, müslümanların

toplanarak bir arada namaz kılmaları buyrulur: “Ey inananlar.

Cuma günü, namaz için çağrı yapıldığında, Alış-verişi bırakın

ve Allah’ı anmaya koşun. Eğer bilirseniz bu sizin için

daha hayırlıdır. Namaz kılınınca hemen yeryüzüne dağılın

ve Allah’ın lütfundan nasibinizi arayın. Allah’ı çok anın ki,

kurtuluşa erebilesiniz.” (62/9-10). Ayetten de görüldüğü gibi

Cuma günü toplu halde namaz kılmak için çağrı yapıldığında

işi gücü bırakarak Allah’ı anmak için namaz kılmaya gitmek

gerekir. Cuma namazı, inananların toplu halde Allah’ı anmalarının

yanında sosyal açıdan da inananların kaynaşmasına vesile

olması noktasında oldukça önemli bir ibadettir.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Zekât ve Sadaka Verin

Namazı kılın! Zekâtı verin. Güzel bir ödünçle Allah’a

ödünç verin! Öz benlikleriniz için önden gönderdiğiniz

iyiliğin, Allah katında hayrını daha çok, ödülünü daha

büyük olarak bulacaksınız. Allah’tan af dileyin.

Hiç kuşkusuz, Allah çok affedici (Gâfur), çok

esirgeyicidir (Rahîm).

73 Müzzemmil Suresi Ayet 20

Kelime manası itibariyle ‘temizlenme’ ‘arınma’ gibi anlamlara

gelen zekât ile ‘doğrulamak’ ‘tasdik etmek’ gibi anlamlara

gelen sadaka, Kur’ân ayetlerine göre yerine getirilmesi

gereken emirlerden biridir. Yüce Allah kullarını çeşitli rızıklar

ile nimetlendirmiş, rızıkta kimini üstün tutmuş kimini ise

fakir kılmıştır. Kur’ân’a göre bu durum Allah’ın imtihanının

bir neticesidir. İnsanların maddi nimetler açısından farklı kılınması

zengin olanın malından sarf ederek ihtiyaç içindeki kişileri

bu maldan nasiplendirmesi içindir (16/71). Yani Kur’ân’a

göre sahip olduğumuz şeylerde ihtiyaç sahiplerinin de hakkı

vardır. Malın ve paranın yeri geldiğinde insanın kendi canından

bile değerli olabildiği günümüz dünyasında zekât ve sadaka

EMRE DORMAN

vermek pek çok insana zor gelebilir. Oysaki zekât ve sadakalar

insanın günahlarından arınması için bir vesile kaynağıdır.

Verilen zekât ve sadakanın insanların başına kakılmaması ve

yardım gören insanlardan her hangi bir talep içinde olunmayıp

karşılığın sadece Allah’tan beklenmesi gerekir: “Sadakalar;

Allah’tan bir lütuf olarak yalnızca şunlar içindir: Yoksullar,

düşkünler, kendini hayırlı işlere adayan memurlar,

kalpleri (dine) ısındırılacaklar, özgürlüğünü kaybetmişler,

borçlular, Allah yolundakiler, yolda kalmış kişi. Allah Bilendir

(Alîm’dir), Bilgeliğin Kaynağıdır (Hakîm’dir)” (9/60).

Toplumun hem sosyal hem de ekonomik açıdan rahat ve

huzurlu olabilmesi ve bireylerin temel insani ihtiyaçlarını karşılayabilir

bir seviyeye gelebilmesi için zekât ve sadakaların

teşvik edilmesi ve gerçek anlamda işlevsel bir hale getirilmesi

gerekir. Yukarıdaki ayetten de görüldüğü üzere zekât ve sadakaların

kimlere verileceği ifade edilmektedir. Verilen zekât

ve sadakanın yardım gören kişiye bir eza (sıkıntı/eziyet) haline

getirilmemesi (2/262) ve mümkün olduğunca gizli bir şekilde

verilmesi gerekir: “Sadakaları açıklarsanız bu da güzeldir.

Ama onları gizler ve yoksullara bu şekilde verirseniz, bu

sizin için daha hayırlıdır; günahlarınızdan bir kısmını örter.”

(2/271).

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Oruç Tutun

Ramazan o aydır ki; insanlara kılavuz olan, iyi-kötü

ayrımıyla hidayetten kanıtlar getiren Kur’ân,

onda indirilmiştir. O halde bu aya ulaşanınız

onu oruçlu geçirsin.

2 Bakara Suresi Ayet 185

Kur’ân’a göre daha önceki ümmetlere farz kılınan oruç

ibadeti müslümanlara da farz kılınmıştır (2/183). Bu sebeple

Ramazan ayının oruçlu geçirilmesi yani belirlenen saatlerde

yemek, içmek ve cinsel ilişkiye girmekten uzak durulması gerekmektedir.

İbadetlerin kul üzerinde maddi manevi olumlu

etkilerinin olduğu şüphesizdir. Bu noktada orucun hem vücudumuzun

sağlığı açısından hem de ruhumuzun hırs ve doymazlıklardan

arınması açısından hayırlı bir vesile olduğunu

söylemek mümkündür.

Ramazan ayı pek çok insanın din gerçeğini hatırlamasına

ve pek çok kişi için bir ay ile sınırlı da olsa genellikle diğer on

bir ayda yapılan türlü hatalardan uzak durulmasına vesile olan

bir aydır. Ancak oruç gibi çok anlamlı ve güzel bir ibadeti aç

ve susuz kalmaktan ibaret görmek ve oruç tutulan saatlerde ge63

EMRE DORMAN

rek davranışlarımızda gerek konuşmalarımızda gerekse yaptığımız

işlerde yeterince titiz olmamak ve üstelik normal zamandakinden

daha hırçın ve asabi haller sergilemek orucun neden

tutulduğunun unutulduğu bir manzara doğurmaktadır. “Zaten

oruçluyum kan beynimde”, “burnumdan soluyorum”, “sigara

krizine girdim çok fenayım” ya da “açlık başıma vurdu” şeklinde

söylenmelerle gün boyu dengesiz davranışlar sergileyen

insanlara şahit olmuşsunuzdur. Oysaki oruçlu olunan zamanlar

insanın pek çok gerçeğin farkına varmasına ve sahip olduğu

nimet ve imkânların kıymetini anlamasına vesile olacak

değerler taşımaktadır. Orucu da diğer ibadetlerde olduğu gibi

sadece yerine getirilmesi gibi sığ bir anlayışla değil hakkıyla

tutmak yani bir manada orucu değil kendimizi tutarak Allah’ın

vermiş olduğu nimetler için gönülden şükretmemiz gerekir.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Hacca Gidin

Şu bir gerçek ki, âlemlere bir bereket kaynağı ve

yol gösterici halinde insanlar için kurulan ilk ev

Mekke’dekidir. Açık-seçik deliller, İbrahim’in makamı

vardır orada. Oraya giren, güvene ermiş olur. Yoluna

gücü yetenin o evi ziyaret etmesi, insanlar üzerinde

Allah’ın bir hakkıdır. Kim nankörlük ederse hiç

kuşkusuz, Allah âlemlere karşı muhtaç olmayandır.

3 Ali İmran Suresi Ayet 96-97

Ayetten de açıkça görüldüğü gibi insanlık için kurulan ilk

ev ve tevhid dininin yani dini yalnızca Allah’a özgülemenin

bir sembolü olan Mekke’deki Kâbe’nin ziyarete güç yetirebilen

(bedensel ve ekonomik açılardan) inananlar tarafından ziyaret

edilmesi emredilmiştir. Bakara Suresinin 127. ayetinden

Kâbe’nin Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail tarafından inşa

edildiği ve Hac Suresi 26. ayet ve benzeri diğer ayetlerden de

Kâbe’nin tavaf (Bir şeyin etrafında dolaşmak, ziyaret etmek)

edenler, kıyamda (ayakta) duranlar, rükû-secde (eğilmek-yere

kapanmak) edenlerin bir araya geldikleri ortak bir ibadet yeri

kılındığı anlaşılmaktadır. Bilindiği gibi aynı zamanda Kâbe

EMRE DORMAN

müslümanların namaz ibadetlerini yerine getirirken yöneldikleri

mekândır. Bu yönüyle de dünyanın neresinde olursanız

olun tüm müslümanları aynı yön üzerinde birleştirici bir

özelliğe sahiptir.

Günümüzde dünyanın her yerinden gelen milyonlarca müslümanın

bir araya toplandığı ve Allah’a olan teslimiyetlerini

ifade etmek için ibadet ettikleri bir mekân olan ve Kur’ân’da

Mescid-i Haram (Hürmet ve saygı gösterilmesi gereken mescid)

ismiyle anılan Kâbe’nin de içinde bulunduğu alanda Hac

ibadeti yerine getirildiği süre boyunca cinsel ilişkiye girmek,

kavga ve çekişmede bulunmak ve kara avı yapmak yasaklanmıştır.

Hac döneminde dünyanın birçok ayrı bölgesinden, farklı

diller, farklı renkler, farklı kültür ve coğrafi şartlardan gelen

müslümanlar geleneksel uygulamada olduğu gibi giydikleri tek

tip kıyafet ile adeta kıyametten sonra tekrardan dirilen insanların

mahşer gününde toplanmaları gibi bir araya gelir ve dünyada

sahip oldukları makam, mevkii ve maddi imkânlardan

sıyrılarak Allah’a ibadet ederler. İnsanlar arasındaki dünyevi

farklılıkları bir anlamda ortadan kaldıran bir mekân olması sebebiyle

de ayrı bir atmosfer oluşturan Mescid-i Haram’ın ziyaret

edilmesi inananlar üzerine yazılmış bir farzdır.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

İbadetlerde Gönülden ve Titiz Olun

Rabbini, gönülden, yalvararak, ürpertiyle, yüksek

olmayan bir sesle sabah akşam hatırla. Farkında

olmayanlardan olma.

7 A’raf Suresi Ayet 205

Kur’ân ayetlerinde emredilen ibadetler, insanların Yaratıcılarına

olan kulluk ve teslimiyetlerini ifade etmelerinin bir

aracıdır. Bir başka ifadeyle kulun Allah ile manevi anlamda

bir irtibat kurması ve O’na şükretmesidir. Bu sebeple yerine

getirilen ibadetlerde adeta Allah’ın huzurundaymış gibi gönülden

bir saygı ve titizlik içinde bulunmak gerekir. Çoğu zaman

günlük koşuşturmaca içinde aradan çıkarılması gereken

bir vazifeye dönüştürülen ibadetlerin tam aksine günlük yaşamın

merkezine konulması ve aksatılmadan tam olarak yerine

getirilmesi gerekir. İbadet edilen süre içinde dünyevi hesap

ve amaçları bir kenara bırakmak ve ibadete odaklanmak

son derece önemlidir.

Şüphesiz daha önce de ifade edildiği gibi yüce Allah’ın

bizim ibadetimize ihtiyacı bulunmamaktadır. İbadete ihtiyaç

içinde olan insandır. Çünkü insan ibadetlerden uzaklaştıkça

EMRE DORMAN

ya da ibadetleri az önce ifade edildiği gibi şekilsel bir ezbere

dönüştürdükçe Allah da dini buyruklar da o oranda hayatının

merkezinden uzaklaşacak ve kulun Allah ile olan manevi bağı

gün geçtikçe incelecektir. Bu bağın inceldiği ya da koptuğu

noktada ise kişi için felaket olacak bir akıbet kaçınılmaz demektir.

Nasıl ki insan dünyevi anlamda kendisine yarar sağlayacağına

inandığı bir işi gerçekleştirirken son derece titiz davranıp

tüm plan ve programını bu işin doğru bir şekilde ilerlemesi

için ayarlamaya çalışıyorsa aynen hatta daha da titiz ve gönülden

bir heyecanla ibadetlerine yönelmesi gerekir. Daha önce de

ifade edildiği gibi namaz, günün belirli vakitlerinde yerine getirilmesi

gereken bir ibadettir. Bu vakitler içinde çeşitli bahaneler

sebebiyle namazını kılmayan kişi için namaz değil dünyalık

işler önemlidir. Ramazan ayını oruçlu geçirmesi gereken

bir kişi oruç tutmayı değil de gün içinde verilen itibarlı bir şirket

yemeğine katılarak yiyip içmeyi tercih edebiliyorsa bu kişinin

hayatındaki dünyevi beklentiler Allah’tan olan beklentisinden

daha önemli demektir. Gün içinde her fırsatta Allah’ı

anıp O’na şükretmek yerine boş iş ve uğraşlar ile gereksiz konuşma

ve tartışmalara giren birisinin Allah’ın yüceliğine yakışır

bir kul olması mümkün değildir. Kısacası kişinin tüm plan

ve programını ibadetlerine göre ayarlaması ve sahip olduğu

her şeyi kendisine bahşeden Allah’a yapacağı ibadetin yeryüzündeki

en şerefli şey olduğunun bilinciyle yaşaması gerekir.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Dosdoğru Yol Üzerinde Olun

“Rabbimiz Allah’tır” deyip, sonra da dosdoğru yol

alanlar var ya, onlar için hiçbir korku yoktur; onlar

tasalanmayacaklardır da...

46 Ahkaf Suresi Ayet 13

Kur’ân’ın en öncelikli prensiplerinden biri de dosdoğru yol

üzerinde bulunmaktır. Fatiha suresinde geçtiği gibi kul Rabbinden

dosdoğru yol üzerinde bulunmayı (İhdinas sırâtal mustakim)

dilemekte, benzeri pek çok ayette de insanların doğruluk

ve adaletten sapmamaları ve bu sayede haktan ayrılmamaları

emredilmektedir. İnsanı şaşırtıp saptırmayan yani dosdoğru

olan tek yol Allah’ın insanları çağırdığı yoldur. Allah’ın sınırlarına

riayet eden kullar doğru yoldan ayrılmazlar. Şaşırıp kendilerini

felakete sürükleyecek yollara sapmazlar.

EMRE DORMAN

İyi ve Güzel Olana Özendirin,

Kötü ve Çirkin Olandan Sakındırın

İnanan erkeklerle inanan kadınlar birbirlerinin

dostlarıdırlar. İyilik ve güzelliği belirlenene özendirirler,

kötülük ve çirkinliği belirlenenden sakındırırlar.

9 Tövbe Suresi Ayet 71

Kur’ân ayetleri insanlara Allah’ın emir ve yasaklarına uymalarını

söylerken aynı zamanda söz konusu emir ve yasakların

diğer insanlar tarafından da uygulanması için onları teşvik

edici faaliyetlerde bulunmalarını söyler. Allah’a gönülden

bağlı samimi bir kul hem kendisini hem de çevresindeki kişileri

Allah’ın emirlerinin dışına çıkmaktan sakındırmak amacıyla

onlara tavsiyelerde bulunur. Güzel ve çirkin olanı anlatıp

öğretir. Ancak bunu dikkate alıp almamak kişiye bırakılmış

bir durumdur. Çünkü ayetler açık bir şekilde dinde baskı ve

zorlama yapmanın mümkün olmadığına dikkat çekmektedir

(2/256). Allah’a gönülden teslim olmuş bir inanana düşen hem

söz hem de hareketleriyle insanları iyilik ve güzelliğe özendirmek,

kötülük ve çirkinliklerden sakındırmaktır. İnanan kişi

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

hem sözleri hem de davranışlarıyla Allah’a kulluk ettiğini ve bu

kulluğun bir gereği olarak da bir anlamda yeryüzünde Allah’ı

temsil ettiğini bilmeli ve tüm insanlara örnek olacak davranışlar

sergilemelidir.

EMRE DORMAN

Allah Yolunda İnfak Edin

Ey iman edenler! Alış-verişin, dostluğun, şefaatin

olmadığı o gün gelmeden önce size verdiğimiz rızıktan

infak edip dağıtın.

2 Bakara Suresi Ayet 254

Kur’ân ayetlerinde infak etmek, harcamak yani malların hayırlı

işler için sarf edilmesi manasında kullanılmaktadır. Yüce

Allah imtihanı gereği insanları maddi olarak eşit şartlarda yaratmamış

ve herkesi kendi içinde çeşitli nimet ve imkânlarla

nasiplendirmiştir. Yapılan infak, ana-baba, yakınlar, yetimler,

yoksul ve çaresizlerle yolda kalan için olmalı (2/215), aynı zamanda

Allah yolunda yapılacak diğer hayırlı işler içinde kullanılmalıdır.

Ayetlerde mallarını Allah yolunda infak edip harcayanların

durumunun, yerden, her başağında yüz tane bulunan

yedi başak çıkarmış bir taneye (2/261) ve Allah’ın hoşnutluğunu

kazanmak ve benliklerindekini kökleştirmek için infakta

bulunmanın kendisine bol yağmur isabet edip de ürününü iki

kat veren bir bahçenin durumuna benzetildiğini görmekteyiz

(2/265). Yani başka bir ifadeyle yüce Allah hayırlı işler

için sarf edilen malların kat kat artarak kula geri döneceğini

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

müjdelemektedir. Yine infakta bulunmak için kişinin zenginleşmesini

beklemesi gerekmez. Aksine ayetlerde inananların

bollukta da darlıkta da infak ettikleri (3/134) ve yüce Allah’ın

infak edilen şey yerine başka bir rızık lütfedeceği buyrulmaktadır

(34/39). Gerek gizli gerekse açık bir şekilde yapılan infakın

gönülden ve samimi bir şekilde yapılması, bir anlamda

başa kakılmayıp karşılığında insanlardan bir beklenti içinde

olunmaması gerekir. Kul unutmamalıdır ki her şeyin gerçek

sahibi yüce Allah’tır. Bu yüzden malını Allah yolunda hayırlı

işler için sarf eden kişi zaten Allah’ın olanı O’nun rızası için

harcadığını bilmeli ve kendisine bu imkânı bahşettiği için yüce

Allah’a şükretmelidir.

EMRE DORMAN

Allah Yolunda Mücadele Edin

İnananların; özür sahibi olmaksızın oturanlarıyla,

Allah yolunda malları ve canlarıyla didinip gayret

gösterenleri aynı değildir. Allah, malları ve canlarıyla

gayret gösterenleri oturanlara derece bakımından

üstün kılmıştır. Allah hepsine güzellik vaat etmiştir

ama didinip gayret gösterenleri, çok büyük bir ödülle,

oturanlardan üstün kılmıştır.

4 Nisa Suresi Ayet 95

Allah’a kulluk etmek aynı zamanda O’nun taraftarı olmak,

tarafını belli etmek demektir. Kul yapacağı her işte, alacağı her

kararda Allah’ın emir ve buyruklarına göre hareket eder. Sahip

olduğu tüm imkânları O’nun yolunda hayırlı işlerde kullanarak

mücadele eder. Kur’ân ayetlerinde inananlara kendi

başlarına bir köşeye çekilip sadece ibadet etmeleri değil Allah

yolunda malları ve hatta gerektiğinde canları ile mücadele

etmeleri emredilir. İnsanların bir kısmı kendini Allah yoluna

adayıp tüm insanlığın faydasına olacak hayra ve barışa yönelik

değerler üretmeye çalışırken bir kısım insanlar bu çabaya

engel olmaya çalışmakta ve adeta inkârcılıklarının mücadele74

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

sini vermektedirler. Bu sebeple samimi bir kula düşen vazife

öncelikle kendini yetiştirip geliştirmesi ve insanları doğru yoldan

saptırarak fitne ve fesat sebebi olacak işlere yeltenenlere

karşı mücadele etmesidir. Kur’ân ayetinde: “Kim Allah’ı, Elçisini

ve inananları dost edinirse bilsin ki galip gelecek olanlar,

Allah’ın taraftarlarıdır” (5/56) şeklinde buyrulmakta ve

Allah yolunda iş yapıp değer üretenlerin mutlu sona ulaşacakları

müjdelenmektedir.

EMRE DORMAN

Daima Şükredin

İnanır şükrederseniz, Allah size azabı ne yapacak?

Allah da şükrünüze karşılık verir (Şekur),

O her şeyi gereğince bilir (Âlim).

4 Nisa Suresi Ayet 147

Allah’a daima şükretmek ya da başka bir ifadeyle bizlere

lütfetmiş olduğu sayısız nimet ve imkân için O’na teşekkür etmek

en önde gelen kulluk vazifelerinden biridir. İnsan, yapısı

itibariyle daima istekte bulunur ve dünyevi imkânlar açısından

sürekli olarak kendisini kendinden daha iyi durumda olanlar

ile mukayese eder. Bu ise kişinin Yaratıcısına karşı nankörlük

yapmasını beraberinde getirir. Oysa gönülden Allah’a

bağlı inanan bir kul içinde bulunduğu her türlü olumsuz durumda

dahi Allah’a şükretmek için vesile arar. Sıkıntı ve darlık

içindeyse örneğin bu durumun kendi hatalarından kaynaklandığını

ya da Allah’ın kendisini imtihan ettiğini kavrayıp

O’nun hükmüne teslim olur. Modern çağın, manevi değerlerden

olabildiğince yoksun bir hayat yaşayan insanları, mutluluk

ve memnuniyeti sadece maddi değerlere indirgedikleri

için sahip oldukları sayısız nimeti görememekte; göremedik76

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

leri için de tüm bu nimetleri kendisine karşılıksız olarak bahşeden

yüce Allah’ı gereğince takdir edip O’na şükredememektedir.

Kur’ân’da: “Allah odur ki; sizin için işitme gücü,

gözler ve gönüller oluşturdu. Ne kadar da az şükrediyorsunuz!”

(23/78) diye buyrulmakta ve insanların sahip olduğu

gerçek değerlerin farkına varamayarak ne kadar az şükrettiklerine

dikkat çekilmektedir.

İslâm dinini kabul etmek yani Allah’a teslim olmak aynı

zamanda Allah’ın hükmüne razı olmak anlamına gelmektedir.

Şüphesiz yüce Allah kullarına karşı çok büyük lütuf ve merhamet

sahibidir. Ezeli ilmi ile yaratmış olduğu tüm insanlardan

daha fazla hikmet (bilgelik) sahibidir. Kullarının iyiliğini

istemekte ve onları doğru yola iletmek üzere bildirimlerde bulunmaktadır.

Demek ki Allah bizim için neyin hayırlı ve iyi

olduğunu bizden daha iyi bilmekte ve bizi mutlu sona ulaştırmak

için türlü şekillerde imtihan etmektedir. Kısacası şayet

kul Allah’ın rızasına erişmek ve ebedi bir saadete kavuşmak

istiyorsa daima şükretmeli ve her zaman için Allah’tan hayırlısını

dilemelidir. İçinde bulunduğu en zor durumlarda bile şükretmesini

bilen insan farkında olmadan büyük bir kalp tatminine

ve iç huzura ulaşır. Sahip olduğu sayısız nimet karşısında

şükretmesini bilmeyen ve üstelik nankörlük yapan insan ise

sahip olduklarından mahrum kalma kaygı ve endişesiyle daima

mutsuz olacaktır.

EMRE DORMAN

Sabır ve Namazla Allah’tan Yardım Dileyin

Sabra ve namaza sarılarak yardım dileyin.

Hiç kuşkusuz bu, kalbi ürperti duyanlardan

başkasına çok ağır gelir.

2 Bakara Suresi Ayet 45

Allah’ın sonsuz rahmeti sayesinde inananların namaz ve

dua gibi ibadetler yoluyla Allah ile manevi anlamda irtibat kurabilmesi

çok büyük bir imkândır. Yakardığında yakarışının duyulacağını,

yardım dilediğinde hakkında hayırlı olacak şekilde

kendisine yardım edileceğini bilerek başına gelen olumsuz işler

karşısında sabredebilmesi çok büyük bir lütuftur. Ancak genellikle

insanların büyük çoğunluğu sadece güç yetiremeyeceklerine

kanaat getirdikleri zor durumlarda Allah’a ihtiyaç duymakta;

her şey yolunda giderken adeta Allah’ı unutmaktadır.

Oysaki kulun Allah’a muhtaç olmadığı tek bir an dahi bulunmamaktadır.

Yüce Allah kullarını çeşitli şekillerde imtihan edeceğini

ve sabredenlerin müjdelenmesini buyurur (2/155). Sabır

kişiyi dirayet sahibi yapar. Olgunlaştırır. Hareketlerini kontrollü

ve ölçülü kılar. Namaz ise kulun her durumda Allah’a ihtiyaç

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

içinde bulunduğunun bir göstergesi olarak Allah’a olan bağlılık

ve teslimiyeti ifade eder. Bu yüzden açık denizde dev dalgalar

arasında kalan bir geminin sığınacak bir liman araması

gibi kişi, sabra ve namaza sığınarak hem bedenen hem de ruhen

Allah’ın hükmüne razı olduğunu ifade etmelidir.

EMRE DORMAN

Helal ve Temiz Rızıklardan Yiyin

Allah’ın sizi rızıklandırdığı şeylerden helal ve temiz

olarak yiyin! Eğer yalnız O’na kulluk ediyorsanız,

Allah’ın nimetlerine şükredin.

16 Nahl Suresi Ayet 114

Söz konusu ayetten yenilmesi haram olan leş, kan, domuz

eti gibi (2/173) pis kabul edilen şeylerden uzak durulmasının

gerekliliği anlaşılabileceği gibi öte taraftan aynı zamanda yiyip

içtiğimiz rızıkları helal yoldan edinmemiz gerektiği de

anlaşılabilir. Kur’ân’daki en temel prensiplerden bir diğeri de

haksız yere kazanç sağlamamak ve insanların haklarına tecavüz

etmemektir. Ayetlerde: “Mallarınızı aranızda haksız ve

uydurma yollara başvurarak yemeyin; bilip durduğunuz

halde insanların mallarından bir kısmını günaha saparak

yemek için onları hâkimlere aktarmayın.” (2/188) şeklinde

buyrularak edinilen rızık ve imkânların helal ve meşru yollardan

edinilmesinin önemine dikkat çekilmektedir. Meşru olmayan

yollar ile elde edilen kazançlar kişiyi günaha sürüklemekte

ve rızkını kirletmektedir. Kısacası helal olmayan nimet

ve rızıkların bu dünyada da âhirette de hayrı görülmemekte80

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

dir. Görüldüğü sanılan dünyevi faydalar ise her seferinde bu

dünyada olmasa da kaçınılmaz olarak âhirette bir şekilde kişiden

çıkmaktadır. Yine yiyeceklerin temizliği meselesinden

manevi anlamda temizliğin yanında maddi temizliğin yani yiyeceklerin

doğal ortamlarda ve insan sağlığına zarar vermeyecek

şekilde yetiştirilmesi gerektiği de anlaşılabilir. Günümüz

dünyasının en öncelikli sağlık sorunlarının doğal olmayan

beslenme yöntemlerine dayandığı bilinen bir gerçektir. Bu sebeple

Allah’ın insanlara nimet olarak bahşetmiş olduğu rızıklar,

daha fazla para kazanmak uğruna kirletilerek faydalarından

mahrum bırakılmamalıdır.

EMRE DORMAN

Barışı Esas Alın

Ey iman sahipleri! Hepiniz toptan barış içine girin.

Şeytanın adımlarını izlemeyin. Çünkü o, sizin için

apaçık bir düşmandır.

2 Bakara Suresi Ayet 208

Üzerinde bulunduğumuz din olan İslâm kelime manası itibariyle

‘selam’ kökünden gelmekte, bu kelime de barış ve esenlik

gibi anlamlar ihtiva etmektedir. Yani İslâm dini tam anlamıyla

barış dinidir. Pek çok ayette hayra ve barışa yönelik işler

yapılması emredilmekte (4/122) ve “Barış hep hayırdır. Nefisler,

cimrilik ve doymazlığa hazır hale getirilmiştir. Güzel

davranır, sakınıp korunursanız Allah, yapmakta olduklarınızdan

haberdar olacaktır.” (4/128) buyrularak barışı esas

almanın kişi için hayırlı olacağı ifade edilmektedir. Arada husumet

olan bir kişi ya da topluluk barışa eğilim gösterirse buna

yanaşılması tavsiye edilmekte (8/61), “Bir kötülüğün cezası,

tıpkısı bir kötülüktür. Fakat affedip barışmayı esas alanın

ücretini bizzat Allah verir. O, zalimleri hiç sevmez.” (42/40)

ayetiyle de kendisine yapılan bir kötülüğe karşılık vermeyip affeden

ve barışı esas alan kişilerin Allah tarafından ayrıca ödül82

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

lendirilecekleri müjdelenmektedir. Yine bununla birlikte “Güzellikle

çirkinlik/iyilikle kötülük bir olmaz! Kötülüğü, en

güzel tavırla sav! O zaman görürsün ki, seninle arasında

düşmanlık bulunan kimse, sımsıcak bir dost gibi oluvermiştir.”

(41/34) ayetiyle de düşmanlıklara sevgi ve barış ile yanaşmanın

kişiler üzerindeki olumlu etkisine dikkat çekilmektedir.

Kısacası barış her zaman ve herkes için hem bu dünyada

hem de âhirette bir yüz aydınlığı, bir hayırdır.

EMRE DORMAN

Adaletli Olun

Şu bir gerçek ki, Allah size emanetleri, onlara

ehil olanlara vermenizi ve insanlar arasında

hükmettiğinizde adaletle hükmetmenizi emrediyor. Allah

size bu şekilde ne güzel öğüt veriyor. Şüphesiz Allah

çok iyi İşitir (Semî) ve çok iyi Görür (Basîr).

4 Nisa Suresi Ayet 58

İslâm dininin hükümleri çok sağlam bir güven ve adalet

temeline dayalıdır. Pek çok ayette adaletin gözetilmesi, haksızlıklara

karşı mazlumun desteklenmesi ve bu sayede toplumsal

düzenin sağlanmasına yönelik tavsiyeler görmek mümkündür.

Üstelik söz konusu adalet anlayışı o denli titiz ve hakka hukuka

riayete dayalı bir adalet anlayışıdır ki yakınlar aleyhine

dahi olsa tereddüt etmeden gözetilmelidir: “Ey iman edenler!

Kendiniz, anne-babanız ve yakınlarınız aleyhine de olsa,

zengin veya fakir de olsalar, adaleti dimdik ayakta tutarak

Allah için tanıklık edenler olun. Allah, ikisine de sizden

daha yakındır. O halde nefsinizin arzusuna uyarak

adaletten sapmayın. Eğer dilinizi eğip büker yahut çekim84

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

ser kalırsanız, Allah yapmakta olduklarınızdan haberdardır.”

(4/135).

Yukarıdaki ayetten de açık bir şekilde görüldüğü gibi kişinin

kendisi, anne-babası ya da bir yakını aleyhine dahi olsa

adaletin dimdik ayakta tutulması, adalet gözetilirken bazı insanlara

maddi durumları ya da sosyal statülerinden dolayı ayrıcalık

yapılmaması ve bu konuda tereddüt dahi edilmemesi

emredilir. Tarih boyunca pek çok toplumun adaletsiz yönetimler

sebebiyle yıkılıp yok oldukları bilinmektedir. Yine iki kişi

arasındaki hukuki ya da ticari işlerde de adaletin gözetilmemesinin

insanları ayrılık ve düşmanlıklara sevk ettiğini görmek

mümkündür.

Bununla birlikte adalet sadece kendi toplumundan olan insanlara

değil başka toplumlardan hatta düşman bir topluluktan

olan birisine dahi şaşmadan gösterilmesi gereken bir hassasiyet

taşır. Kur’ân’da: “Bir topluluğun çirkinlik ve kötülüğü

asla sizi adaletsiz davranmaya itmesin. Adaletli olun! Bu,

korunup sakınmaya daha uygundur.” (5/8) buyrularak kötülük

ve çirkinlik sergileyen bir topluluğa ya da yalana saplanmış

ve haramı tıka-basa yiyen (5/42) kişilere dahi ön yargılı

davranılmaması ve bu gibi kişilerin genel durumlarının insanı

adaletsizliğe sevk etmemesinin önemi vurgulanır.

EMRE DORMAN

Ahlâklı ve Faziletli Olun

Ve gerçekten sen, çok büyük bir ahlâk üzerindesin.

68 Kalem Suresi Ayet 4

Peygamberimiz Hz. Muhammed’in en önde gelen özelliklerinden

biri üstün bir ahlâka sahip oluşudur (68/4). Ruhumuzdaki

‘huy’ melekesini ifade etmek için kullanılan ‘hulk’

teriminin çoğulu olan ahlâk, iyi ve kötü olarak ikiye ayrılır.

Edep, tevazu ve kerem iyi ahlâk örneğiyken edepsizlik, kibir

ve cimrilik ise kötü ahlâka örnektir. Fazilet ise güzel ve iyi

huy, kişiyi iyilik yapmaya yönelten duygu, erdem gibi anlamlara

gelmektedir. Kur’ân ayetleri dikkate alındığında ayetlerde

insanların ahlâklı ve fazilet sahibi olmalarının tavsiye edildiği,

çirkin işlerden ve hayâsızlıklardan ise uzak durulmasının emredildiğini

görmekteyiz. Pek çok insanın hatta dini gerekleri

kısmen de olsa yerine getirmeye çalışan bazı kişilerin zaman

zaman ahlâk dışı davranışlarda bulunduklarına şahit oluruz.

Adaletsiz davrandıkları, insanları aldattıkları, çirkin iş ve davranışlara

girdiklerini görürüz. İşte bu noktadaki sıkıntı kişilerin

dini ilkeleri yeterince özümsememelerinden kaynaklanmaktadır.

Oysaki Kur’ân ayetlerine göre gerçek bir inanan hiçbir du86

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

rumda ahlâklı ve faziletli davranmaktan ödün vermemeli ve

her şartta nefsine hâkim olabilmelidir.

Bu konuda Hz. Yusuf, inananlar için güzel bir örnektir.

Hz. Yusuf’u evlat edinen aile reisinin karısı Hz. Yusuf’u kendisiyle

cinsel ilişkide bulunmaya zorlayıp aksi halde onu zindana

attırmakla tehdit ederken Hz. Yusuf Rabbinin zinayı

yasak eden apaçık delillerinden haberdar olduğu için bu teklife

yanaşmamış, üstün bir ahlâk ve fazilet örneği göstererek:

“Rabbim! Zindan benim için bunların beni çağırdığı şeyden

daha sevimlidir.” (12/33) demiş ve zindana atılmaya razı

olmuştur. Bırakın pek çok kişinin nefsine hoş gelecek böyle

bir imtihanla karşı karşıya kalmasını, çok değersiz ve anlamsız

şeyler uğruna dahi insanların büyük çoğunluğu dinin apaçık

delillerine rağmen ahlâk dışı davranışlar sergileyerek faziletten

uzaklaşabilmektedirler. Üstelik hapse atılmak ile karşı

karşıya olan pek çok insanın kendini kurtarmak için açık bir

harama girmesi kaçınılmaz olacaktır. Ancak Hz. Yusuf örneğinde

olduğu gibi yüce Allah ahlâkı sebebiyle bir süre sonra

Hz. Yusuf’u zindandan kurtarmış, haklılığını ve üstün ahlâkını

insanlara ispat ederek Mısır ülkesine günümüz anlamıyla maliye

bakanı olmasını nasip etmiştir. Ahlâk ve faziletten ödün

vermeyen inananların âhiretteki mükâfatları ise şüphesiz çok

daha büyük olacaktır.

EMRE DORMAN

Aklınızı İşletin

Yemin olsun, size bir Kitap gönderdik ki, öğüt ve

uyarınız yalnız ondadır. Hâlâ aklınızı

çalıştırmayacak mısınız?

21 Enbiya Suresi Ayet 10

Kur’ân-ı Kerîm’in pek çok ayetinde insanlara gerek yüce

Allah’ın göndermiş olduğu vahiy metinlerine gerekse yerlerdeki

ve göklerdeki sayısız delil ve işarete bakarak akıllarını

işletmeleri, söz konusu delil ve işaretler üzerinde derin derin

düşünmeleri ve tüm bunları yaratan yüce Allah’ı gereğince takdir

edip yüceltmeleri buyrulur (3/191). Şüphesiz din özünde bir

iman meselesidir. Ancak her ne kadar iman meselesi olsa da

rasyonel yani akılcı temellere de dayalıdır. Akıl ve iman birbirinin

zıttı değil tamamlayıcısıdırlar. Allah’a gönülden bağlı

bir kul öncelikle Allah’ın kendisinden daha üstün ve akıllı olduğuna

iman ederek hükümlerine teslim olur. Ardından söz

konusu hükümlerin kendi aklı ile olan doğal uyumuna da şahitlik

eder. Bu sayede hem aklı hem de gönlü tatmin bulur.

Yine ayetlerde: “Şu bir gerçek ki, göklerin ve yerin yaratılışında,

geceyle gündüzün birbiri ardınca gelişinde, aklını

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

ve gönlünü işletenler için çok ibretler vardır.” (3/190) denilerek

hem akla hem de gönle vurgu yapılmaktadır. Yani söz

konusu deliller akla uygun olduğu gibi kişinin aynı zamanda

vicdan sahibi de olması ve tüm bu delillerin kendiliğinden oluşamayacak

derecede mükemmellikler ihtiva ettiğine kanaat getirmesi

gerekir.

Kur’ân’da akla bu denli dikkat çekilmesi aynı zamanda

Kur’ân’ın yüce Allah tarafından vahyedilmiş olduğunun önemli

bir delilidir. Çünkü insanı yaratan Allah ile hükümleri arasında

çelişme olması söz konusu edilemeyeceğinden, insan yaratılışı

ile Allah’ın delilleri uyum içindedir. Bu sebeple Kur’ân ayetleri

körü körüne itaat edin ve aklınızı kullanmayın demez; aksine

kendinden emin bir şekilde aklınızı kullanın, inceleyip araştırın,

kendiniz de bu delillerin yüce Allah’ın birer nişânesi (işareti)

olduğuna şahitlik edin der. İşte hem aklını hem de gönlünü

işleten kişiler gerçek bir imana sahip olacak ve aynı zamanda

inançlarını rasyonel temellere dayandıracaklardır. Aklını işletmeyenler

ise: “Allah pisliği aklını kullanmayanlar üzerine

yağdırır” (10/100) ayetindeki hükme maruz kalacaklardır.

EMRE DORMAN

İhlâslı Olun

İman edip hayra ve barışa yönelik işler yaparak

Rablerine içten bir bağlılıkla boyun eğenlere gelince,

onlar cennet halkıdırlar. Sürekli kalacaklardır orada.

11 Hud Suresi Ayet 23

İhlâs kelimesi temiz sevgi, yürekten bağlılık, ibadet ve amellerde

saf ve gönülden olmayı ifade eder. Kur’ân ayetlerinde salih

ameller olarak tekrarlanan dini hükümler ile uyumlu, hayra

ve barışa yönelik, faziletli davranışları temsil eder. Gerçek manada

inanan bir kişinin tüm hal ve hareketleri ihlâslı olmalıdır.

Gerçek bir inanan Allah’ın hükümleri ile nefsinin istekleri

arasında sıkışmaz. Yapacağı bir işin Allah’ın açık hükümleri

ile çelişmesi durumunda tereddüt etmeden Allah’ın hükmüne

teslim olur. Davranışlarında gönülden ve samimidir. Hem sözü

hem de yaşantısıyla örnek bir inanan olur. Gönülden gelen bu

samimiyetiyle Allah’ın rızasına uygun hareket ederek önce

Allah’ın sonra da insanların takdirini kazanır.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Güvenilir Olun

Rabbimin mesajlarını size tebliğ ediyorum.

Ben sizin için güvenilir bir öğüt vericiyim.

7 A’raf Suresi Ayet 68

Güvenilir olmak yani insanların sizden emin olması peygamberlerin

öncelikli özelliklerinden biridir. Peygamberler gönderildikleri

topluluklara Allah’ın mesajlarını iletirken doğru sözlü

ve güvenilir elçiler olduklarını vurgulamışlardır (26/107-125-

178). İnsanlar arası ilişkilerde karşılıklı güven çok önemlidir.

İnsanların sizden emin olması ve bu güvenilirliğinizin Allah’ın

emirlerine olan bağlılığınızdan kaynaklandığını bilmeleri son

derece önemlidir. Kur’ân ayetlerinde: “Bunlar, kendilerindeki

emanetlere ve sözlerine sadık kalırlar.” (70/32) buyrularak

gerçek manada inanan bir kişinin sözünden de kendinden de

emin olunması gerektiğine dikkat çekilir.

EMRE DORMAN

Fedakâr Olun

Nice peygamber beraberinde kendisini Rabb’e

adayan birçok kişi bulunduğu halde mücadele etmiş/

savaşmıştır. Onlar, Allah yolunda kendilerine gelip

çatan zorluklar yüzünden gevşememiş, zayıflık

göstermemiş, susup pusmamışlardır.

Allah sabredenleri sever.

3 Ali İmran Suresi Ayet 146

Fedakârlık, gerektiğinde kendini ve şahsi menfaatlerini

esirgememek anlamına gelmektedir. Tam anlamıyla bir inanan

özelliğidir. Gönülden Allah’a bağlı samimi inananlar her

türlü imkân ve malı ile gerektiğinde canını ortaya koymaktan

çekinmez. Kendisinden önce diğer inanan kardeşlerini düşünür.

Tam bir görev adamıdır. Görevden kaçmaz aksine hayırlı

işlerde sorumluluk alır. Allah rızası için yapılan insanlığın faydasına

olan işleri şahsi işlerinin önüne geçirir. Beklentisiz olur.

Halk arasındaki tabiriyle elini taşın altına koyup, gözünü budaktan

esirgemez. Allah rızası için insanlığa yararlı olmaya vesile

arar. Sahip olduğu maddi manevi imkânları hayırlı işlerde

kullanıp sarf etmekte tereddüt etmez. Fedakâr olur.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Çalışkan Olun

O halde, boşalır boşalmaz yeni bir işe koyulup yorul.

Ve yalnız Rabbine yönelip doğrul.

94 İnşirah Suresi Ayet 7-8

Kur’ân ayetlerinde inananların gerek Allah yolunda gerekse

dünyevi rızıklarını temin etmek uğruna çalışmaları, iş

yapıp değer üretmeleri söylenir. İnanan bir kişi tembellik ve

miskinlikten uzak bir şekilde bir müslümana yakışırcasına değer

üretmelidir. Kur’ân ayetleri çok anlamlı bir şekilde dünya

ve âhiret dengesini kurmakta ve: “Allah’ın sana verdikleri

içinde âhiret yurdunu ara, dünyadan da nasibini unutma.”

(28/77) demektedir. Şüphesiz kişi gerek kendi gerekse ailesi

gibi sorumlu olduğu kişilerin rızıklarını temin etmek için çalışmak

durumundadır. Ancak buradaki önemli nokta dünyevi

çalışmanın hiçbir şekilde âhiretine yönelik amellerinin önüne

geçmemesi ve hayatının merkezine yerleşmemesidir. Halk arasında

çok tekrarlanan “Hiç ölmeyecekmiş gibi bu dünya, yarın

ölecekmiş gibi âhiret için çalışmak lazım” şeklindeki sözün

sadece ilk kısmı olan hiç ölmeyecekmiş gibi bu dünya için

çalışmayı esas alarak her an ölebileceğimiz gerçeğini unut93

EMRE DORMAN

mamak gerekir. Ya da yine halk arasında yaygın olan “Çalışmak

ibadettir” şeklindeki sözden hareketle kulun, üzerine vazife

olan ibadet ve görevlerden muaf olması mümkün değildir.

Kişinin Allah rızası için yapılacak işlerde çalışkan olması ise

çok daha önemlidir. İnananların hayırlı işlerde yılgınlık göstermemeleri,

her defasında dünyevi olarak bir sonuç elde etmeye

yönelik çalışmamaları ve tüm ikram ve takdiri sadece

yüce Allah’tan beklemeleri gerekir.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Yalan ve Hileden Uzak Durun

Yalanı ancak, Allah’ın ayetlerine inanmayanlar

uydururlar. Yalancılık edenler onların ta kendileridir.

16 Nahl Suresi Ayet 105

Kur’ân’da yalancılık etmekten, yalan söz edip insanları

kandırmaya yönelik işlere girmekten uzak durulması emredilir.

Ayetlerde: “Yalan sözden uzak durun.” (22/30) şeklinde

buyrularak doğruluktan ödün verilmemesi ve “Yeminlerinizi

aranızda hile ve aldatma aracı yapmayın” (16/94) ayetiyle

de insanları kandırmak için hileler planlayarak yeminler edilmemesi

emredilir. Az önce de ifade edildiği gibi gerçek bir

inanan, kendisinden insanların emin olduğu, özü sözü bir olan

kişidir. Yalan ve hile ise münafıkların yani ikiyüzlü olanların

bir özelliğidir. Bu yüzden ayetlerde açık bir şekilde yasak edilen

yalan ve hileden uzak durulmalıdır.

EMRE DORMAN

Hayırlı İşlerde Yarışın

Herkesin bir yönü vardır, ona döner.

O halde hayırlarda yarışın. Nerede olursanız olun

Allah sizi bir araya getirecektir. Allah her şeye

güç yetirendir (Kadîr).

2 Bakara Suresi Ayet 148

Etrafımıza baktığımızda pek çok insanın bir takım işlerin

peşinde yarışa girdiklerini ve bir şekilde birbirlerinden üstün

gelmeye çalıştıklarını görmekteyiz. Oysaki Kur’ân ayetlerine

göre insanların kendi nefisleri ya da dünyevi beklentileri için

değil hayırlı işlerde yarışmaları gerekir. Dünyevi yarışlarda genellikle

bir kazanan olur. Hayırlı işlerde girilen yarışların ise

kazananı çoktur. Dünyevi yarışlarda kıskançlık ve haset oluşurken

hayırlı işlerdeki yarışlarda takdir ve imrenme olur. Dünyevi

yarışlarda insanlar birbirlerinin önünü kesip onların moralini

bozmaya çalışırken inananlar birbirlerini motive eder ve destek

olurlar. İşte erdemli bir yaşam için gerekli olan şey hayırlı

işlerde canla başla çalışmak ve Allah rızası için yarışmaktır.

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Güzel Söz Konuşun

Görmedin mi Allah nasıl bir örnekleme yaptı: Güzel

söz; kökü yerde, dalları gökte olan güzel bir ağaca

benzer. O ağaç, Rabbinin izniyle yemişlerini her zaman

verir. Allah, insanlara böyle örnekler verir ki, düşünüp

ibret alabilsinler. Kötü bir söz ise gövdesi toprağın

üstünde destek bulmuş bir ağaca benzer, dayanağı

yoktur onun.

14 İbrahim Suresi Ayet 24-26

Gerçek bir inanana yakışan şey güzel söz söyleyip kötü

sözden uzak durmaktır. Ayette verilen benzetmeye bakıldığında

güzel sözlerin insanlar arasında köklü ve sağlam ilişkiler

kuracağına kötü sözlerin ise insanları birbirinden uzaklaştıracak

kopukluklara sebep olacağına dikkat çekilir. Şüphesiz

sözlerin en güzeli yüce Allah tarafından söylenen sözlerdir. Bu

yüzden yüce Allah’ın sözleri olan ayetleri okuyan bir ağızdan

da en azından bu sözlerin şanına yakışır şekilde güzel sözlerin

çıkması gerekir. Kırıp dökmek, çirkin ve yakışıksız sözler

sarf ederek sövüp saymak kolay olandır. Zor olan ise öfkelenildiği

anlarda dahi bir inanana yakışır şekilde diline hâkim

EMRE DORMAN

olarak güzel söz etmeyi bilmektir. Tatlı dil yılanı deliğinden

çıkarır atasözümüzde olduğu gibi insanlara güzel söz ve muhabbet

ile yaklaştığınızda karşınızdaki insanın da kalbini yumuşatacak

ya da hiç olmazsa inanan kimliğinizle çatışmayacak

şekilde takdire şayan bir davranışta bulunacaksınız. Şüphesiz

Allah her şeyi en iyi şekilde işitip bilmektedir. Üstelik sarf ettiğimiz

sözler ve yaptığımız davranışlar görevli melekler tarafından

kayıt altına alınmaktadır (50/17-18).

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Güler Yüzlü Olun

Yoksula, yetime ve esire, yemeği severek yedirirler.

“Biz size yalnız ve yalnız Allah rızası için yediriyoruz.

Sizden bir karşılık da bir teşekkür de istemiyoruz;

Çünkü biz, asık suratlı, sert bir gün yüzünden

Rabbimizden korkarız.” derler.

76 İnsan Suresi Ayet 8-10

İnsanlara karşı güler yüzlü olmak ve bir tebessüm dahi

olsa çok görmemek gerekir. İnanan kişi etrafına pozitif anlamda

ışık saçan kişidir. Gerek güler yüzü gerek güzel sözü

ile insanlara örnek olur. Asık suratlı sert mizaçlı kişiler ile iletişim

kurmak, onlarla yakın muhabbet halinde olmak çok zordur.

Oysaki bir müslümana yakışan tevazu ve tebessüm sahibi

olması, insanlar ile arasında sevgi ve kardeşlik köprüleri kurması,

kibirden uzak durmasıdır. Asık suratlı sert mizaçlı insanlara

karşı genelde saygı ve sevgi duyulmaz; onlardan korkulur.

Müslüman ise sahip olduğu mizacıyla kendisine saygı

ve sevgi duyulan kişi olmalıdır.

EMRE DORMAN

Selam Verin, Selam Alın

Bir selam ile selamlandığınızda, onun daha güzeliyle

yahut aynısıyla karşılık verin. Hiç kuşkusuz Allah her

şeyi en güzel şekilde hesaplamaktadır (Hasîb).

4 Nisa Suresi Ayet 86

Selam kelimesi İslâm ile aynı kökten türemiştir. Her türlü

kötülük ve kederlerden emin olan anlamına gelir. Aynı zamanda

barış ve esenlik gibi anlamları da bulunmaktadır. Bu

yüzden insanlarla selamlaşmak yani bir anlamda barış ve esenlik

dileğinde bulunmak sosyal ilişkilerin gelişmesi açısından

oldukça önemlidir. ‘Selamun Aleykum’ yani selam barış ve

esenlik üzerinize olsun anlamındaki oldukça yaygın olan kullanım

ile birlikte yalnız selam ya da farsça kökenli bir kelime

olan merhaba yani benden size zarar gelmez anlamındaki kelimeler

ve selamlaşmayı temsil eden sözler ile selam vermek

ve insanlardan gelen selamları da bu şekilde hatta daha güzel

bir şekilde almak gerekir. Modern çağın en büyük problemlerinden

birinin insanların birbirlerine yabancılaşması olduğu

günümüz dünyasında kalpleri kaynaştırmak ve bir nebze de

olsa insanları birbirlerine yaklaştırmak için selamlaşma kültü100

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

rünü geliştirmek, sadece tanıdığımız insanlara değil tanımadığımız

insanlara dahi küçük bir tebessüm ve selam ile yaklaşmak

gerekir. Bununla birlikte yine sosyal ilişkileri düzenlemek

maksadıyla ayetlerde insanlara, kendi evleri dışındaki evlere,

sahiplerinden izin almadan ve ev sakinlerine selam vermeden

girilmemesi (24/27) ve hatta kendi evlerine girdiklerinde dahi

Allah katından bir esenlik, bir bereketlilik, bir temizlik dileği

olarak selam verilmesi buyrulur (24/61).

101

EMRE DORMAN

Affedin

Affedin, hoş görün. Allah’ın sizi affetmesini istemez

misiniz? Allah Bağışlayandır (Gâfur),

Şefkatlidir (Rahîm).

24 Nur Suresi Ayet 22

Kur’ân’da çizilen inanan profili dikkate alındığında affetmeyi,

hoşgörüyü ve barışı esas alan bir kimlik ile karşılaşırız.

Ayetlerde: “Affetmeyi esas al. İyiyi ve güzeli emret, cahillerden

yüz çevir.” (7/199) şeklinde buyrularak insanların

kusurlarını yüzlerine vurmak ve yapmış oldukları hatalar sebebiyle

onlardan intikam almak yerine onlara şefkatle yaklaşmak

ve affetmeyi esas almak tavsiye edilir. Hatasız ve günahsız

bir kul olmayacağı için inananlar sürekli olarak yüce

Allah’ın kendilerini affetmesini, hata ve kusurlarını hoş görmesini

umarak bağışlanma dilerler. Şüphesiz yüce Allah bağışlayan,

hataları çokça affeden ve kuluna tövbe imkânı lütfedendir

(40/3). Yine ayetlerde: “Eğer Allah, insanları zulümlerine

karşı cezalandırsaydı, yeryüzünde debelenen tek bir şey bırakmazdı.

Ama öyle yapmıyor, onları belirli bir süreye kadar

erteliyor.” (16/61) buyrularak esasen Allah’ın bağışlayıcı102

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

lığı olmasaydı yeryüzünde tek bir canlı dahi istisna olmayacak

şekilde her şeyin yok olacağına dikkat çekilir. Bu yüzden yüce

Allah’ın biz günahkâr kullarına lütfetmiş olduğu bağışlayıcılık

ve hoşgörüyü insanlar olarak birbirimize de göstermemiz gerekir.

Allah’a gönülden teslim olmuş bir müslüman için esasen

kendisine yapılan zulüm ve haksızlıkları Allah’a havale etmesi

yani bir şekilde hakkının âhirette eksiksiz bir şekilde verileceğini

bilmesi insanların hata ve kusurlarını hoş görmesini gerektirir.

Yine ayetlerde: “Bir kötülüğü affederseniz, Allah da

çok affedicidir, her şeye güç yetirendir.” (4/149) ya da “Bir

kötülüğün cezası, tıpkısı bir kötülüktür. Fakat affedip barışmayı

esas alanın ücretini bizzat Allah verir. O, zalimleri

hiç sevmez.” (42/40) buyrulmakta ve insanlara kendi günahlarının

kefareti olması için başkalarının hata ve kusurları

affetmeleri tavsiye edilmektedir.

103

EMRE DORMAN

Allah’a Tevekkül Edin

İnananlar yalnız Allah’a tevekkül etsinler!

5 Maide Suresi Ayet 11

Tevekkül, güvenip dayanmak anlamına gelir. Kur’ân’daki

kullanımında inananların yalnızca Allah’a tevekkül etmeleri,

imkân dâhilinde tedbirleri aldıktan sonra sonucu Allah’tan beklemeleri

buyrulur. Yüce Allah kullarını çeşitli şekilde bir takım

zorluk ve sıkıntılarla imtihan edeceğini ve sabredenlerin

müjdelenmesi gerektiğini söyler: “Yemin olsun ki, sizi korku,

açlık; mallardan-canlardan-meyvelerden eksiltme türünden

bir şeyle mutlaka imtihan edeceğiz. Sabredenlere müjdele.”

(2/155). Kula düşen ise her ne durum içinde olursa olsun

Allah’a olan teslimiyet ve güveninden tereddüt etmeden başına

gelene sabretmesidir. Bununla birlikte inkârcılar tarafından uğrayacağı

zulüm ve baskılara karşı da ayetlerde: “İnkârcılara,

ikiyüzlülere itaat etme, onların ezalarına aldırma; Allah’a

tevekkül et. Vekil olarak Allah yeter.” (33/48) buyrulmakta

ve Allah’ın ihlâs sahibi kullarını sahipsiz bırakmayacağı ifade

edilmektedir. Yine Allah’ın iman eden kullarına hem bu dünya

da hem de âhirette vaat etmiş olduğu şeylere de gönülden bir

104

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

tevekkül ile iman etmek gerekir. Ayetlerde: “Size verilen şeyler,

şu iğreti hayatın nimetidir. İnanıp Rablerine tevekkül

edenler için Allah katında bulunan ise daha hayırlı, daha

kalıcıdır.” (42/36) buyrulmaktadır. Şüphesiz Allah sözünü

tutacak, ölümlerinden sonra kıyamet günü tüm insanları tekrardan

yaratarak hesaba çekecek, adalet terazilerini kurduracak

ve emirlerine uyan iman sahiplerini çeşitli nimetler ile

mükâfatlandırırken, zulme bulaşan ve emirlerine karşı isyankâr

olan kullarını ise büyük bir azap ile cezalandıracaktır. Dünya

hayatındayken insanların sahip oldukları mala, mülke, eş, dost

ve nüfuslarına güvendikleri görülür. Oysaki samimi bir inanan

için her durum ve şartta Allah’tan daha fazla güvenilecek bir

kimse bulunmamaktadır. Bu sebeple İslâm’ın yani Allah’a teslim

olmanın bir ifadesi olarak yüce Allah’a büyük bir güven

ve aynı zamanda gönülden bir itaat içinde olunması gerekir.

105

EMRE DORMAN

Sözünüze Sadık Olun

Bunlar (inananlar), kendilerindeki emanetlere ve

sözlerine sadık kalırlar.

70 Mearic Suresi Ayet 32

İhlâs sahibi bir inanan için sözü, yazılı bir senetten daha

sağlam ve geçerlidir. Samimi kullar gerek Allah’a gerekse insanlara

söz verdiklerinde sözlerini tutarlar. Verdikleri sözü

üzerlerinde yerine getirilmesi gereken bir borç bilirler. Çünkü

özellikle Allah’a verilen söz sorumluluk gerektirir (33/15). Ayetlerde:

“Ey iman edenler! Allah’tan korkun ve özü-sözü bir

kişilerle beraber olun.” (9/119), “Ahdinize vefalı olun çünkü

verilen söz sorumluluk gerektirir.” (17/34) ve “Ey iman

edenler! Allah’tan korkun ve sağlam söz söyleyin!” (33/70)

şeklinde buyrulmakta ve hem Allah’a hem de insanlara verilen

sözlere sadık kalınması emredilmektedir.

106

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Yetimi, Öksüzü, İhtiyaç Sahibini Gözetin

Allah’a kulluk edin. O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın.

Ana-babaya, akrabaya, yetim ve öksüzlere, çaresizlere,

yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa,

yolda kalmışa, size bağımlı olanlara iyi ve güzel

davranın. Allah, kasılıp böbürlenen şımarıkları sevmez.

4 Nisa Suresi Ayet 36

Kur’ân ayetleri ihtiyaç içindeki yetim ve öksüzlerle, aciz ve

fakirlerin gözetilmesini inananlar üzerine bir borç kılar. Onların

haklarının gözetilmesini, ihtiyaçlarının imkân dâhilinde

giderilmesini ve onlarla iyi ve güzel ilişkiler içinde olunmasını

emreder. Esasen Kur’ân’ın bu emirleri bir manada insanları

sosyal sorumluluk bilincine sahip olmaya teşvik etmekte

ve sahip oldukları nimet ve imkânlarda ihtiyaç sahiplerinin de

hakkı olduğunu bildirmektedir. Ayetlerde: “Yetimlere mallarını

verin. Temizi pise değişmeyin. Yetimlerin mallarını kendi

mallarınıza katarak yemeyin.” (4/2), “Yetimin malına yaklaşmayın!

Ancak rüştüne erişinceye kadar en güzel yolla ilgilenme

hali müstesna.” (6/152) şeklinde buyrulmakta ve yetimlere

miras olarak kalan malların insanlar arasında yağma

107

EMRE DORMAN

yapılmasına engel olunmaktadır. Tarih boyunca yakınları tarafından

anne ve babasından kalan mirasları gasp edilmiş sayısız

yetim ve öksüz bulunmaktadır. Ayetler bu konu üzerinde

ısrarla durarak küçük bir çocuğun dahi hakkının gözetilmesinin

önemine vurgu yapmakta, aksi bir durumda ise Allah’ın bu

kişilerden çetin bir hesap soracağını bildirmektedir. Bununla

birlikte yetimlere ve ihtiyaç sahibi kişilere yapılan yardımların

da gönülden ve sevgi dolu gerçekleştirilmesi gerekir. Ayetlerde:

“Yoksula, yetime ve esire, yemeği severek yedirirler.”

(76/8) buyrulmakta ve yapılan iyiliklerin başa kakılmaması ve

bu sebepten dolayı ihtiyaç içindeki kişilere eziyet edilmemesi

emredilmektedir. Yine ayetlerde: “Sana, neyi infak edip vereceklerini

soruyorlar. De ki: İnfak ettiğiniz mal ve nimet;

ana-baba, yakınlar, yetimler, yoksul ve çaresizlerle yolda

kalan için olmalıdır. Hayır olarak yaptığınızı Allah en iyi

biçimde bilmektedir.” (2/215) buyrularak hayır yolunda yapılacak

olan harcamalarda yetimlerin gözetilmesi emredilir. Sahip

olduğumuz maddi tüm nimet ve imkânlar yüce Allah’ın

bir lütfudur. Bu yüzden sahip olduğumuz şeyleri paylaşarak

ihtiyaç sahibi kişileri gözetmemiz, bu büyük lütfa teşekkür etmenin

bir yolu olacaktır.

108

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Darlık Anında Dahi Mallarınızı

Hayır Yolunda Harcayın

Onlar bollukta ve darlıkta infak ederler. Öfkelerini

yutanlardır onlar, insanları affedenlerdir. Allah, güzel

düşünüp güzel davrananları sever.

3 Ali İmran Ayet 134

Kur’ân ayetleri herkesi sahip olduğu imkânlar çerçevesinde

hayırlı işler yolunda harcama yapmaya davet etmekte ve bir

anlamda bu konuda geçersiz bahanelerin önünü kesmektedir.

İnfak etmek yani hayırlı işler için harcamada bulunmak kulun

asli vazifelerinden biridir. İnsanların büyük çoğunluğunun

pek çok şeye sahip olmalarına rağmen halen daha kendilerini

ihtiyaç içinde hissettiklerine ve sahip oldukları şeyleri

arttırma hevesi içinde kendilerini infakta bulunacak ekonomik

düzeyde görmediklerine şahit oluruz. Oysaki ayetten de açık

bir şekilde görüldüğü gibi gerçek bir inananın bolluk anında

da darlık anında da gücü nisbetinde infakta bulunması ve bu

asli vazifesinden taviz vermemesi gerekir. Ortalama bir kişi,

içinde bulunduğu durum ve şartları kendi yaşamı için yetersiz

109

EMRE DORMAN

görse de şüphesiz kendi durumundan daha kötü durumda olan

sayısız insanın var olduğunu bilmelidir. Bu sebeple kendisine

türlü bahaneler bulmak yerine infakta bulunmaya vesile aramalı

ve karşılığını yalnız Allah’tan beklemelidir.

110

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Sevdiğiniz Şeylerden Verin

Sevdiğiniz şeylerden infak etmedikçe zafer ve mutluluğa

asla ulaşamazsınız. İnfak ettiğiniz her şeyi,

Allah çok iyi bilmektedir.

3 Ali İmran Suresi Ayet 92

Ayetten de görüldüğü gibi yapılan infakların (harcamaların)

gözden düşmüş değersiz şeyler olmaması aksine yapan

kişi için de cazip şeyler olması gerekir. Yani kul kendisine

yakıştırmadığı şeyleri ihtiyaç sahibi kardeşine de yakıştırmamalıdır.

Giyilemeyecek hale getirene kadar kullanılan ayakkabı

ve elbise gibi eşyaların dağıtılmaları ve bu sayede infak

yapıldığına inanılması ayetteki inceliği tam anlamıyla karşılayamamaktadır.

Bununla birlikte ayetteki ifadeyi daha da

geniş bir bakış açısıyla değerlendirip infak kelimesinin manevi

bir boyutunun da olabileceğini hesap ettiğimizde insana

hoş gelen bazı eylemlerin de Allah yolunda yapılacak hayırlı

işlerin önüne geçirilmemesi yani başka bir ifadeyle insanın

vaktini ve kabiliyetlerini de Allah yolunda kullanması ve bir

anlamda maddi imkânları gibi infak etmesi gerektiğini anlamak

mümkündür.

111

EMRE DORMAN

İnananlar Arasında Barışı Sağlayın

Şu bir gerçek ki, inananlar ancak kardeştirler. O halde

kardeşleriniz arasında barışı sağlayın ve Allah’tan

korkun ki size merhamet edilebilsin.

49 Hucurat Suresi Ayet 9-10

Daha önce de ifade edildiği gibi İslâm kelimesi selam kelimesiyle

aynı köktendir ve selam da barış ve esenlik anlamlarına

gelmektedir. Üzerinde bulunduğumuz dinin özü barışı

temsil ediyorken insanların ve de özellikle inanan insanların

kavga ve çekişme içinde olmaları kabul edilemez bir durumdur.

İnanan kişiler Allah yolunda yapılan hayırlı bir işe engel olunmadığı,

baskı ve zulüm görmedikleri sürece barışı esas almalı

ve insanları da barışa teşvik etmelidirler. İnananlar kardeştir.

Bu yüzden kardeşler arasında barış olmalı, anlamsız dargınlık

ve çekişmelerden uzak durulmalıdır. Herhangi bir sebepten

dolayı aralarına düşmanlık ve nefret giren inanan kişilerin

arasında barışı sağlamak ve bu kişilerin kalplerini yumuşatmak

ise diğer inananlar üzerine bir borçtur. Halk arasında zaman

zaman görüldüğü gibi yangına körükle gidercesine insanların

aralarını daha da açacak ve husumeti arttıracak söz ve

fillerden uzak durulmalı, adil ve samimi bir şekilde inananların

arasındaki düşmanlıkların bitmesi için çaba harcanmalıdır.

112

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Hayırlı İşlerde Yardımlaşın

İyilik ve takva konusunda yardımlaşın,

günah ve haddi aşmada yardımlaşmayın ve

Allah’tan korkup-sakının. Gerçekten Allah (ceza ile)

sonuçlandırması pek şiddetli olandır.

5 Maide Suresi Ayet 2

İnananların bir manada Allah’ın taraftarları olarak ortak

bir amaca yönelik yaşayıp aynı çatı altında birleşmeleri ve birbirlerine

destek olmaları gerekir. Ayetler açık bir şekilde inananların

hayırlı işlerde yardımlaşmalarını ve birbirlerine destek

olarak doğruluktan ayrılmamalarını söyler. Gerçek inananlar

arasında hayırlı işlerin gerçekleştirilmesi noktasında kıskançlık

ya da haset olmaz. Aksine gerçek manada inanan bir müslüman,

kardeşi olarak gördüğü başka bir müslümanın başarılı,

adalet, dirayet ve kabiliyet sahibi olmasını arzular. Hak ve hukuk

çerçevesinde ona destek olur, arka çıkar. Kur’ân ayetlerinde:

“Hep birlikte Allah’ın ipine yapışın, fırkalara bölünüp

parçalanmayın; Allah’ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın”

(3/103) diye buyrulmakta ve inananların birlik ve beraberlik

içinde bulunmaları, fitne ve ayrılıklardan uzak durmaları emredilmektedir.

Birlikten ve yardımlaşmadan güç doğar. Ayrılık

ve yardımlaşma duygusundan uzak olmaktan ise zayıflık.

113

EMRE DORMAN

Öğüt Verip Hatırlatın

Hatırlat/öğüt ver; çünkü hatırlatıp öğüt vermek

inananlara yarar sağlar.

51 Zariyat Suresi Ayet 55

Hayra ve barışa yönelik işler yapmak, insanlara doğru ve

güzeli göstererek tavsiyelerde bulunmak, güzel sözle öğüt vererek

hatırlatmak, Kur’ân-ı Kerîm ayetlerini öğrenmek, peygamberimizin

ve tüm peygamberlerin güzel ahlâklarından ve

üstün davranışlarından feyiz alarak insanlara örnek olmak her

inananın üzerine düşen önemli bir vazifedir. En başta nefislerimizi

terbiye etmeli, dosdoğru olmalı ve insanlara da doğruyu

göstermeye çalışmalıyız. Bunu yaparken çeşitli zorluk

ve sıkıntılarla, çevresel baskı ve memnuniyetsizliklerle karşı

karşıya kalabiliriz. Ancak yılmadan, heyecanımızı yitirmeden

var gücümüzle hayırlı işlerde yarışırcasına didinip uğraşmalıyız.

İnsanların pek çoğu kendilerini rahatsız edecek ve dünya

hayatındaki başıboş yaşantılarını sorgulatacak öğüt ve tavsiyeler

karşısında tepki gösterip ters davranabilir. Hatta uyarılarınızdan

dolayı sizi azarlayıp kırabilir de. Sabırlı olmak, kararlı

olmak, güzel düşünüp güzel davranarak anlayışlı olmak

bu kişiler üzerinde önemli katkılar sağlayacaktır.

114

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Şayet etrafımızdaki insanları gerçekten sevip sayıyorsak

onlara birtakım gerçekleri hatırlatmaktan ve gerektiğinde onları

uyarmaktan çekinmemeliyiz. Zira çok sevdiğimiz bir kişi

âhiretini yitiriyor dünya sermayesini boş amaçlar uğruna tüketiyor

olabilir. Bu insanlara olan gerçek sevgimiz onların bu

dünyasından çok âhireti için endişe ettiğimiz zaman ortaya çıkacaktır.

Onları kırıp incitmeden samimi ve gönülden uyarılarla

doğruya sevk etmeye çalışmalıyız. Kur’ân’da Hz. Musa’ya

Firavun’a giderken dahi belki öğüt alır ya da ürperir diye yumuşak

ve tatlı söz söylemesinin (20/44) buyrulduğunu hatırlayıp

dini emir ve gerçekleri anlatıp tavsiye ederken çok titiz

ve hassas olmamız gerektiğini unutmamalıyız. Hayatımız boyunca

uğraşıp tek bir kişiyi dahi dine ve hayırlı işlere yöneltemeyebiliriz.

Ancak şunu bilmemiz gerekmektedir ki bize düşen

hayra ve barışa yönelik ameller sergileyip örnek olmak ve çevremize

tavsiyelerde bulunmaktır. Biz ne kadar isteyip uğraşsak

da hidayeti verecek olan Allah’tır. Bu yüzden biz kendi üzerimize

düşen vazifeleri yapıp hayırlısı için Allah’a dua etmeliyiz.

115

EMRE DORMAN

Yönetimde Şûrayı Esas Alın

İş ve yönetim konusunda onlarla şuraya git.

3 Ali İmran Suresi Ayet 159

Şûra, iş ve yönetim konusunda alınacak kararların özellikle

toplumun geniş kesimlerini ilgilendiren meselelerde ehil

kişilerce yapılacak karşılıklı danışma, görüşme ve fikir alışverişi

içinde birlikte alınması anlamına gelmektedir. Ayetler,

Kur’ân’dan hareketle dini konuda tartışmasız tek otorite olan

peygamberimizin dahi iş ve yönetim konusunda insanlar ile

ortak bir karara varmasını buyurmaktadır. Yine ayetler: “O

inananların iş ve yönetimleri aralarında bir şûra iledir”

(42/38) buyurarak inananların da bu konuda hassas olmaları

gerektiğine dikkat çekmektedir. Günümüzde demokrasinin bir

gereği olarak özellikle toplumun geniş kesimlerini ilgilendiren

konularda halkın beklenti ve taleplerini göz önünde bulundurmak

ve ortak bir paydada buluşabilmek adına Kur’ân’daki şûra

ilkesinin gözetilmesi, birlik ve bütünlüğün sağlıklı bir şekilde

devamı için oldukça önemlidir. Görüldüğü gibi Kur’ân, pek

çok konuda olduğu gibi yine gerek şûra gerekse işlerin eh116

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

line verilmesi gerektiği ilkeleriyle birkaç yüzyıl öncesine kadar

monarşik (saltanat) bir yapıya sahip olan günümüzün en

gelişmiş ülkelerinden yüzlerce yıl önce bu konunun önemine

ışık tutmuş ve gerçek anlamda demokratik bir yönetimin önemine

vurguda bulunmuştur.

117

EMRE DORMAN

Emanetleri Ehil Kişilere Verin

Şu bir gerçek ki, Allah size emanetleri, onlara

ehil olanlara vermenizi ve insanlar arasında

hükmettiğinizde adaletle hükmetmenizi emrediyor.

4 Nisa Suresi Ayet 58

İslâm dini, daima hak, hukuk ve adaletten yanadır. Toplumun

da adil ve doğru bir şekilde yönetilip işlerin hak ve hukuk

çerçevesinde sürdürülebilmesi ve fertlerin hukuk önünde

eşit şartlara sahip olabilmeleri için özellikle kritik noktadaki

işlerin başına gerçekten ehil olan kişilerin getirilmesi gerekir.

Aksi türlü bir durumda yani işlerin ehil olmayan kişilere

verilmesindeyse adaletsizliklerin, haksızlık ve dengesizliklerin

ortaya çıkması kaçınılmaz olacaktır. Önemli olan kişilerin

doğru, dürüst ve ehliyet sahibi olmalarıdır. Kimin soyundan

geldiği ya da kimin nesi olduğu değil. Eş, dost hatırı için

ehliyetsiz kişilere işlerin emanet edilmesinden sadece fertler

değil tüm toplum ve gelecek nesiller zarar görecektir. Bu yüzden

Kur’ân’ın bu önemli ilkesini dikkate almak ve işleri ehil

kişilere teslim etmek gerekir.

118

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Allah’ın Yoluna Davet Edin

Rabbinin yoluna hikmetle, güzel öğütle davet et…

16 Nahl Suresi Ayet 125

Gönülden ve samimi bir şekilde Allah’a inanıp emirlerine

itaat eden kişi gerçek anlamda imanın kıymetini bilir ve bu

lütuftan tüm insanların istifade etmesi için onları Allah’ın yoluna

davet eder. Herkes kendinden sorumlu diyerek insanların

içinde bulunduğu sapkınlık ve şaşkınlıklara karşı duyarsız olmaz.

Kimseyi kırmadan, herhangi bir şey için onları zorlamadan

güzel söz ve fiiller ile onlara çağrıda bulunur. Gerçek dost

etrafındaki kişilere doğruları gösterebilen kişidir. Dostunun sadece

bu dünyası için değil sonsuz yaşam olan âhireti için de endişelenen

kişidir. Sadece bu dünyadaki mutluluğa değil sonsuz

bir mutluluğa kavuşmasını arzulayan kişidir. Bu yüzden samimi

bir inanan tıpkı diğer ibadetler gibi bir emir ve ibadet olan Allah

yoluna daveti yerine getirmeli ve insanları hayırlı ve faydalı

işlere sevk etmek için çalışmalıdır. Kur’ân ayetlerinde: “Allah’a

çağırıp hayra ve barışa yönelik iş yapan ve ‘Ben, Müslümanlardanım/

Allah’a teslim olanlardanım’ diyen kimseden daha

güzel sözlü kim vardır?” (41/33) diye buyrulmakta ve bu şekilde

konunun önemine dikkat çekilmektedir.

119

EMRE DORMAN

İnananlarla Birlikte Olun

İçinizden hayra çağıran, doğruluk ve güzelliği

belirleneni emreden, kötülük ve çirkinliği

belirlenenden alıkoyan bir topluluk olsun. Kurtuluş

ve zafere eren işte onlardır.

3 Ali İmran Suresi Ayet 104

Kur’ân ayetlerinde inananların bir arada olmaları, birbirlerinden

güç almaları ve ortak hareket ederek hayra ve barışa

yönelik işler yapmaları buyrulur. Bu durum, hem inananların

imanlarını sağlam bir şekilde devam ettirebilmelerine hem de

birlikten doğacak güçle yapılacak işlerin daha faydalı ve hayırlı

olmasına zemin hazırlayacaktır. Yine ayetlerde: “Allah kendi

yolunda, duvarları birbirine perçinlenmiş bir bina gibi, saf

bağlayarak mücadele edenleri sever.” (61/4) buyrularak inananların

Allah yolunda kenetlenmeleri ve bu sayede dini ve toplumsal

meseleler karşısında sorumluluk sahibi olmalarının önemine

vurgu yapılır. Bu sayede inananların birlikte hayırlı işler

yapmalarının yanında kişilerin içine düştükleri sıkıntı ve zorluk

anlarında da birbirlerine destek olmaları, onları kötü davranış

ve eylemlere sürükleyebilecek arkadaşlıklara ve kötü alışkan120

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

lıklara karşı korumaları sağlanır. Hayırlı bir dost ve arkadaş insanı

kurtuluşa götürebilirken, hayırsız biri ise kişiyi sonsuz bir

azap ve mutsuzluğa sürükleyebilir. Bu yüzden gerek aile fertlerimizin

gerekse yakın çevremizin inanan insanlardan oluşması

için çaba sarf etmemiz gerekir.

121

EMRE DORMAN

Kötülüğü En Güzel Tavırla Uzaklaştırın

İyilikle kötülük bir olmaz. Kötülüğü, en güzel tavırla

uzaklaştır. O zaman görürsün ki, seninle arasında

düşmanlık bulunan kimse, sımsıcak bir dost gibi

oluvermiştir.

41 Fussilet Suresi Ayet 34

Gönülden inanan bir kişi her ne durumda olursa olsun başkasına

kötülük yapmaz. O sadece kendisine yapılan bir kötülüğü

affeder ya da gerektiğinde aynısı ile karşılık verir. En kötü

insanlara bile potansiyel olarak kazanılabilecek gözle bakarak

onlara iyilik ve güzelliklerle yaklaşmaya çalışır. Hüküm sahibinin

yalnız yüce Allah olduğunu bildiğinden kendisine yapılan

kötülüklere mümkün mertebe güzellikler ile yanıt vererek

karşılığını Allah’tan bekler. Allah’ın kötüleri sevmediğini

ve kötülükleri, yapanların yanına kâr bırakmayacağını bilerek

yüce Allah’ın ilahi ve ezeli adaletine sığınır.

122

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Ölçü ve Tartıda Dürüst Olun

Azgınlık etmeyin ölçü ve tartıda, saptırmayın mizanı.

55 Rahman Suresi Ayet 8

Kur’ân’daki adalet ve doğruluk ilkesinin bir gereği olarak

insanlar arasındaki alış-verişlerde ölçü ve tartıda titiz ve adil

davranmak emredilir. Yine ayetlerde: “Ölçü ve tartıda dürüst

davranın. İnsanların eşyasına el koymaya tenezzül etmeyin.”

(7/85), “Eksik ölçüp yanlış tartmayın. Ölçüyü ve tartıyı

tam bir dürüstlükle yapın. İnsanların eşyalarını tırtıklamayın.”

(11/84-85), “Ölçtüğünüz zaman tam ve dürüst

ölçün. Hilesiz teraziyle tartın. Bu, hem hayırlı hem de sonuç

bakımından güzeldir.” (17/35) buyrulmakta ve bununla

birlikte: “Azap ve kaygı, tartıda ve ölçüde hile yapanlara

olsun. Ki onlar insanlardan alırken ölçüyü tam yaparlar,

onlara vermek üzere tartıp ölçtükleri zaman, eksiltmeye

giderler.” (83/1-3) diyerek bu noktada hassasiyet göstermeyenlerin

cezalandırılacağına dikkat çekilmektedir. Pek çok insan

kendisine ait olan bir mala ederinden çok değer biçip, başkasının

malının değerini düşürmeye çalışır. Şüphesiz kişi sahip olduğu

bir mal için ederinin çok üzerinde bir fiyat belirlemekte

123

EMRE DORMAN

serbesttir. Bir başkası da dilerse o mala talip olur ya da fiyatını

fazla bulur. Ancak gerçek ederini gizlemek için insanları

kandırmak ve hile yoluna başvurmak haksızlıktır. Yine ayetlerde:

“Halkın eşyasını, değerlerini düşürerek almayın. Yeryüzünde,

bozguncular olarak fesat çıkarmayın.” (26/183)

şeklinde buyrularak başkasına ait olan mallara baskı ve zorlama

ya da onları değersiz kılmak için yapılan çabalar ile düşük

fiyattan sahip olma yoluna gidilmesi yasaklanır.

124

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Anne ve Babaya Çok İyi Davranın

Anaya-babaya çok iyi davranın: Onlardan birisi yahut

her ikisi senin yanında ihtiyarlık çağına gelirse sakın

onlara ‘Öf’ bile deme; onları azarlama, onlara tatlıiltifatlı

söz söyle.

17 İsra Suresi Ayet 23

Ayetler anne, baba, akrabalar arasında yakın ve sıkı ilişkiler

kurmayı ve onların korunup gözetilmelerini tavsiye eder.

Anne ve babanın kişi üzerinde fazlasıyla hakkı bulunmaktadır.

Bu yüzden özellikle onlar ihtiyarlık dönemlerine geldiklerinde

himaye altına alınmaları, ihtiyaçlarının en güzel şekilde karşılanması

ve onlara güzel ve tatlı sözler ile yaklaşılması gerekir.

Tıpkı onların bizi büyütüp yetiştirirken göstermiş oldukları

özen ve hassasiyet gibi Allah’ın da onlara rahmet göstermesi

dilenip, korunup gözetilmelidirler (17/24). Ayetlerde anne

ve babaya iyi davranılıp onlara itaat edilmesi şu istisnai durum

hariç olmak üzere tavsiye edilmiştir: “Eğer onlar, hakkında

hiçbir bilgin olmayan şeyi bana ortak koşman için

seni zorlarlarsa, onlara itaat etme. Onlarla dünyada uygun

bir şekilde geçin; ama bana yönelenin yoluna uy.” (31/15).

125

EMRE DORMAN

Görüldüğü gibi Allah’a ortak koşması ya da kişiyi Allah yolundan

alıkoyması gibi durumlarda anne babaya dahi itaat edilmeyeceği

anlaşılmaktadır.

Yaşlılık evresinde çocukları tarafından terk edilerek sahipsiz

kalan, oradan oraya sürüklenip duran pek çok anne ve babanın

içler acısı durumuna şahit olmuşsunuzdur. Oysaki ayetlerden

de açık bir şekilde görüldüğü gibi anne ve babanın en

güzel şekilde korunup gözetilmesi ve her türlü ihtiyaçlarının

sevgi ile karşılanması inananlar üzerine bir borçtur.

126

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

Vadeli Borçları Yazın/Kayıt Altına Alın

Ey iman sahipleri! Belirli bir süre için birbirinize borç

verdiğinizde onu yazın. Aranızda bir yazıcı adaletle

yazsın. Yazıcı, Allah’ın kendisine öğrettiği şekilde

yazmaktan kaçınmasın, yazsın. Borç altına giren kişi

de onu kayda geçirtsin ve Rabbinden korksun da

borcundan hiçbir şey eksiltmesin.

2 Bakara Suresi Ayet 282

Ayetten de açık bir şekilde görüldüğü gibi belirli bir süre

için verilen borçların yazılıp kayıt altına alınması emredilmektedir.

İnsanlar arasındaki alış-veriş ilişkilerinde çoğu zaman

bu hassasiyetin gözetilmemesinden dolayı ciddi manada

sıkıntı ve düşmanlıklar oluştuğu görülmektedir. Dostluktan

kaynaklanan samimiyete güvenerek kayıt altına alınmayan ancak

zamanla çeşitli sebeplerle unutulan ya da yanlış hatırlanan

borçlar sebebiyle pek çok yakın dost ve arkadaş hatta kardeş

birbirine düşmektedir.

Ayetin devamında konunun önemine binaen detaylı şekilde

açıklama yapılmaya devam edilir. Borç altına giren, aklı ermez

yahut zayıf-çaresiz biri ise yahut yazdırmaya gücü yetmiyorsa,

127

EMRE DORMAN

velisinin adaletle yazdırması ve iki erkeğin buna tanıklık etmesi

emredilir. Eğer iki erkek yoksa rızanızla kabul edeceğiniz

tanıklardan bir erkek ve iki kadın gerekir. Tanıkların kendilerine

ihtiyaç duyulduğunda çekimser davranmamaları ve

küçük de büyük de olsa borcun anlaşılan süresine kadar yazmaktan

üşenilmemesi emredilir. Bunun Allah katında adalete

daha yakın, tanıklık için daha sağlam, kuşkuya düşülmemesi

için daha elverişli bir yol olduğunu buyuran yüce Allah bununla

birlikte kişiler arasında gerçekleşen tamamen peşin bir ticaret

söz konusu olduğunda bunun yazılmamasında bir sakınca olmadığını

bildirmiştir. Yine söz konusu ayetin devamında yapılan

karşılıklı alış-verişlerde de tanık bulundurulması, yazıcıya

da tanığa da zarar verilmemesi emredilir. Görüldüğü gibi

çoğunlukla ihmal edilen bir konunun ne denli hassas olduğu

ayetler ile bildirilmekte ve bu yolla kişiler arasında anlaşmazlık

ve düşmanlık oluşmasına engel olunmaktadır.

Kur’ân-ı Kerîm’deki yasaklar bölümünde de görüleceği

gibi alış-verişlerde faiz almak açık bir biçimde yasak edilmiştir.

Bırakın borç verdiğiniz kişiden faiz almayı ayetlerde

darlık içindeki borçlu kişiye zorluk çıkartılmaması ve imkân

dâhilinde ödemeye gücü yetene kadar beklenilmesi ve hatta

bu borcun borçluya sadaka olarak bağışlanması tavsiye edilir:

“Eğer borçlu zorluk içinde ise eli genişleyinceye kadar beklenir.

Borcunu sadaka olarak ona bağışlamanız sizin için

daha hayırlıdır; eğer bilirseniz.” (2/280). Yine zekât ve sa128

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

dakaların kimlere verileceğini bildiren ayetlerde borçlular da

zikredilmekte (9/60) ve borçları sebebiyle insanların ezilip horlanmalarının

önüne geçilmektedir. Zor durumda olduğu için

birilerinden borç alan nice insanın borçlarının, gözünü para

bürümüş faizci insanlar tarafından katlanarak arttırıldığı ve

insanların adeta sömürüldüğü pek çok olayı düşündüğümüzde

Kur’ân’ın gerek beşeri gerekse sosyal hayatı düzenlemede ne

denli hassas olduğunu görmekteyiz.

129

EMRE DORMAN

Kur’ân Okunduğunda Onu Dinleyin

Kur’ân okunduğu zaman onu dinleyin ve susun ki,

size rahmet edilsin.

3 Ali İmran Suresi Ayet 204

Ayetlerde yüce Allah tarafından, âlemlere rahmet ve insanlığa

bir kılavuz olması için gönderilen kutsal kitabımız

Kur’ân-ı Kerîm’in okunduğu sırada insanlara rahmet olması

için onun dinlenmesi ve konuşulmaması buyrulur. Kur’ân yüce

Allah’ın sözüdür. Şüphesiz yüce Allah’ın sözü de sözlerin en

güzeli ve insanın hem bu dünyası hem de âhireti için en faydalı

olan sözdür. Yine ayetlerde: “Kur’ân okunduğu zaman,

kovulmuş olan şeytandan Allah’a sığının” (16/98) diye buyrulmakta

ve şeytanın vesveselerinden arınılarak bu sayede

Kur’ân ayetlerine odaklanmasının önemine vurgu yapılmaktadır.

Kur’ân tüm insanlığa bir rahmet ve hidayet olması için

gönderildiğine göre Kur’ân okunduğunda ayetlerinin anlaşılması

ve ayetler ışığında Allah’ın hem yerdeki hem de gökteki

sayısız delil ve işaretine tanıklık edilmesi gerekmektedir. İşte

ancak anlaşılarak okunup dinlendiğinde Kur’ân’ın tam anla130

KUR’ÂN-I KERÎM’DEKİ TEMEL EMİRLER VE YASAKLAR

mıyla hakkının yerine getirilmesi ve gönderiliş amacına uygun

olarak gözetilmesi söz konusu edilebilir. Bu yüzden Kur’ân’ın

doğru ve güzel bir şekilde okunuşuyla birlikte esas olarak anlamına

önem vermeli, Arapçasından anlama imkânı bulunmayanlar

için de orijinal metne sadık bir çevrisinden istifade ederek

okunan ayetler anlaşılmaya çalışılmalıdır.

131

EMRE DORMAN

Temiz ve Güzel Giyinin

Ey Âdemoğulları! Tüm mescitlerde süslü, güzel

giysilerinizi kuşanın.

7 A’raf Suresi Ayet 31

Görüldüğü gibi ayette özellikle mescitlere/camilere gidildiğinde

temiz ve güzel giysilerin giyilmesine dikkat çekilmiştir.

Mescitler genellikle toplu halde ibadet edilen mekânlar olduğundan

bu hassasiyet aynı zamanda sosyolojik olarak da

önemli bir noktaya işaret etmektedir. Müslüman kişi, her sözü

ve hareketi ile topluma örnek ve kendisine saygı duyulan biri

olmalıdır. Söz ve davranışları gibi kılık ve kıyafeti ile kişisel

temizliğine de özen göstermesi son derece önemlidir. Az

önce de ifade edildiği gibi özellikle toplu halde bulunulan yerlerde

diğer insanları rahatsız edecek boyutta bir duruma sebebiyet

vermemek adına temizlik konusunda titiz ve hassas

olunması gerekir.

Emirler

Yazar: Emre Dorman İletişim: www.emredorman.com

Yazar: Emre Dorman

İletişim: www.emredorman.com