paritenin etkisi dunyadaki her piyasayi etkileyecek kadar buyuktur. ancak bu bir "savas" degildir. Euro dusuyor diye AB uzulmez. Dolar cosuyor diye de ABD sevinmez. bu tamamen bulunulan "seviye" ve dis ticaret meselesidir. ornek olarak: Euro fazla degerlendigi icin dis ticareti acik veren AB, kendi para birimininin zayiflamasini isteyebilir. Cari fazla vermek isteyen her ulke, abartili olmayan bir devaluasyon yasamak ister. euro ulkelerine gore paritenin 1.25 ve altinda olmasi idealdir. ABD ise su asamada 1.35-1.60 arasindaki her seviyeyi kabul ediyor gibi.

paritelerin neden onemli olduguna gelince: dunyadaki yatirimcilarin paralarinin cok buyuk kismi 5 temel para biriminde saklanir. onem sirasina gore: USD, EUR, JPY, GBP, CHF.

bu paralarin birbirine olan oranlari; hem ticaret dengelerini, hem de yatirimcilarin servetlerinin miktarini surekli degistirir. yani aslinda devletlerin paralari birbirine karsi savasiyormus gibi gozukurken aslinda olan sey sudur: para sahipleri ellerindeki dovizlerin (ve yatirimlarin) cinsini bir paradan digerine cevirir. euroya cok alim geldi diye dolarlar yok olmaz; sadece euroya karsi devalue olmus olur. MB'lerin para arzi sabit oldugu surece; paralarin banknot miktarlari aynidir. fakat "kredi balonlari" nedeniyle, bir paradan piyasada cok fazla bulunabilir. bunun unlu ornekleri: son 10 yildir JPY, son 11 aydir USD'dir. piyasaya verilen yuksek likidite, herkes icin ucuz bir borclanma yoludur. tabi bunu sadece buyuk kurumsal yatirimcilar kullanabilir. bu borclanan paralarla, petrol, altin, borsa gibi spekulatif yatirim araclarina para koyulur. kar/zarar elde etme durumuna gore, belli asamada piyasadan cikilir. borclar geri odenir.

iste bu "pozisyondan cikma + borclari geri odeme" (carry trade) nedeniyle, paritelerin diger yatirim araclariyla direkt iliskisi vardir. cogu kimse dolar borclu oldugu icin, dunyada borsalardan cikip da dolar borclarini topluca odediklerinde: 1- dunya borsalari duser 2- borclu dolar borcunu odemek icin once dolar almak zorunda oldugundan, dolarin uluslararasi degeri yukselir.

bu hareketler piyasanin tamaminda ayni yonde oldugunda: buyuk trendler baslar. ornek olarak kredi krizi patladiginda: en yuksek borclanilan para olan JPY'yi geri odemek icin yen almak zorunda olan piyasalar JPY'yi cok hizli bir ralli yasatti. ayni sey bir miktar daha az kuvvette olsa da dolarda yasandi. iste bu 2 borclanma para birimi, ayni zamanda ulkelere duyulan guven nedeniyle "riskten korunma" parasi olarak gecer. EUR, CHF vb ikincil onemdeki paralar da guvenlidir ama bu ilk siniftaki ikiliye karsi deger kaybeder. ucuncu sinifta ise "risk paralari" vardir. yani lira, rand ve florin gibi piyasalarda isler iyi gittinde artan gelismekte olan ulkelerin paralari. kriz ve guven bunalimi anlarinda en hizli dusen paralar bu risk paralaridir.

altin ve petrol ise bunlardan ayrica bakilmasi gereken emtialardir. petrol temel olarak dunya ekonomisinin buyume gucune gore fiyatlanir. buyume cok hizli olacagi zamanlarda, tuketimi artacagi icin fiyati yukselir. altinda ise boyle bir kesinlik yok: enflasyon soklari, devlet borclarina olan guvensizlik, piyasalarda buyuk krizlerin gelmesi, sinirsiz basilabilen kagit paralara olan negatif bakis acisi gibi pek cok nedenle altin alinabilir. petrole gore daha karmasik bir yapisi oldugu icin onu ilgili baslikta takip etmelisiniz.

sonuc olarak: "servet" cogu insan ve kurumun zamanla biriktirdigi parasal bir olusumdur. bu olusumu bir anda elde eden sanslilar da vardir. ancak piyasanin cogunlugu servetini yavas yavas arttirir. bu yuzden; paritelerin degisimi bu servetlerin nereden nereye aktigini gosteren bir nevi "yol haritasidir". bunda onemli bir etken de devletlerin tuttuklari rezerv paralardir. Ozellikle Cin ve Arap yarimadasinda biriken cari fazlalar, kasalari dolar ve euro ile doldurmustur. gun gelir de bu devletler paralarini baska mecralara kaydirirsa; parite ve emtialarda buyuk dalgalanmalar yasanir. bazi para birimlerinin sahibi olan ulkeler iflasa kadar gidebilir. simdilik, kazanilan paralarin simgeledigi tahvillerde degerlendiriliyor fakat bu her zaman boyle gitmeyecek. cunku dunya ticaretinde buyuk dengesizlikler var hepimizin bildigi gibi. Dogu yarikure cok fazla uretiyor; Bati yarikure cok fazla tuketiyor. arada bir yerde bulusma er gec olacaktir. o zamana kadar, borclular daha cok borclanacak, fazlalik verenlerin kasalari da dolacak. ancak Cin yuani (CNY, renminbi) komunist parti tarafindan serbest dalgalanmaya birakilirsa; bildigimiz paritelerin gidecegi yerler cok farkli olacaktir.